Những Sai Lầm Khi Chuyển Đổi VAS Sang IFRS Và Cách Tránh
Quá trình Chuyển đổi Báo cáo tài chính từ VAS sang IFRS không đơn thuần là thay đổi cách trình bày báo cáo mà đòi hỏi doanh nghiệp phải điều chỉnh toàn bộ hệ thống kế toán, quy trình vận hành và tư duy tài chính. Chính vì vậy, những sai lầm khi chuyển đổi VAS sang IFRS và cách tránh đang là mối quan tâm lớn của nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các công ty có vốn đầu tư nước ngoài, niêm yết hoặc có nhu cầu tiếp cận thị trường vốn quốc tế.
Trong bài viết này, Kế toán Lê Ánh sẽ phân tích những lỗi phổ biến thường gặp và đưa ra các giải pháp cụ thể để đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra hiệu quả, đúng chuẩn mực và hạn chế tối đa rủi ro pháp lý – tài chính.
Mục lục
I. Tại sao cần chuyển đổi từ VAS sang IFRS?
1. Những hạn chế của VAS trong việc phản ánh trung thực tình hình tài chính
Chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) được xây dựng dựa trên nền tảng kế toán truyền thống, áp dụng theo cơ sở dồn tích nhưng vẫn mang nặng tính hướng dẫn hành chính. Điều này khiến VAS còn tồn tại nhiều hạn chế trong việc cung cấp thông tin tài chính khách quan, minh bạch và có thể so sánh được ở phạm vi toàn cầu. Cụ thể:
Thiếu linh hoạt trong xử lý các tình huống kế toán phức tạp: VAS quy định chặt chẽ về cách hạch toán từng nghiệp vụ nhưng không đưa ra hướng dẫn xử lý trong những trường hợp đặc thù như hợp đồng dài hạn, tài sản sinh học, hợp nhất kinh doanh… Điều này khiến doanh nghiệp dễ xử lý sai lệch khi phát sinh tình huống mới.
Thiên về hình thức, ít phản ánh bản chất giao dịch: Trong khi IFRS hướng đến “substance over form” – bản chất hơn hình thức, thì VAS vẫn nặng về tuân thủ biểu mẫu, dẫn đến hiện tượng “đẹp sổ sách nhưng méo báo cáo”.
Hạn chế trong công bố thông tin: VAS không yêu cầu đầy đủ các thuyết minh, chỉ tiêu bổ sung như IFRS, gây thiếu hụt thông tin cho nhà đầu tư và các bên liên quan.
Hệ quả là báo cáo tài chính theo VAS tuy đúng theo luật Việt Nam nhưng không đủ minh bạch, khó tạo dựng lòng tin từ các đối tác, cổ đông quốc tế, và đặc biệt gây khó khăn cho việc huy động vốn nước ngoài.
2. IFRS – “ngôn ngữ kế toán toàn cầu” giúp nâng cao tính minh bạch và khả năng tiếp cận vốn
IFRS (International Financial Reporting Standards) được áp dụng rộng rãi tại hơn 140 quốc gia, trong đó có toàn bộ các nền kinh tế lớn trên thế giới. Đây không chỉ là bộ chuẩn mực kế toán hiện đại mà còn được xem là “ngôn ngữ chung” của tài chính toàn cầu, giúp các bên dễ dàng hiểu, phân tích và so sánh thông tin tài chính của các doanh nghiệp ở nhiều quốc gia khác nhau.
Lợi ích nổi bật của IFRS bao gồm:
Tăng tính minh bạch: IFRS yêu cầu công bố thông tin đầy đủ, sát thực tế và có sự đánh giá lại tài sản – công nợ theo giá trị hợp lý, từ đó giúp nhà đầu tư nắm được tình hình tài chính “thật” của doanh nghiệp.
Dễ dàng huy động vốn quốc tế: Doanh nghiệp có báo cáo tài chính theo IFRS sẽ thuận lợi hơn khi phát hành cổ phiếu, trái phiếu, kêu gọi vốn đầu tư hoặc vay vốn từ các tổ chức tài chính toàn cầu.
Chuẩn hóa và hội nhập: IFRS là tiêu chuẩn được các công ty đa quốc gia, tổ chức tài chính, quỹ đầu tư sử dụng, nên việc chuyển đổi giúp doanh nghiệp Việt bắt kịp hệ sinh thái tài chính toàn cầu.
Thuận tiện khi niêm yết trên sàn quốc tế: Các sàn chứng khoán lớn như NASDAQ, LSE, HKEX đều yêu cầu hoặc ưu tiên báo cáo IFRS. Đây là tiền đề để các doanh nghiệp Việt mở rộng ra thị trường quốc tế.
3. Yêu cầu pháp lý và định hướng áp dụng IFRS tại Việt Nam
Việt Nam hiện đang từng bước thực hiện lộ trình chuyển đổi từ VAS sang IFRS theo Đề án “Áp dụng chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế tại Việt Nam” do Bộ Tài chính ban hành theo Quyết định số 345/QĐ-BTC ngày 16/03/2020.
Theo đó, lộ trình áp dụng IFRS tại Việt Nam chia làm 3 giai đoạn:
Giai đoạn 1 (2020 – 2021): Chuẩn bị cơ sở pháp lý, dịch chuẩn mực IFRS sang tiếng Việt, xây dựng tài liệu hướng dẫn và đào tạo đội ngũ chuyên gia.
Giai đoạn 2 (2022 – 2025): Thực hiện áp dụng tự nguyện tại một số đối tượng đủ điều kiện, như: công ty mẹ của tập đoàn niêm yết, FDI có nhu cầu báo cáo cho công ty mẹ ở nước ngoài, DN chuẩn bị niêm yết nước ngoài.
Giai đoạn 3 (sau 2025): Xem xét mở rộng bắt buộc áp dụng IFRS đối với các doanh nghiệp niêm yết, tổ chức tài chính lớn, tập đoàn nhà nước…
Đây không chỉ là định hướng mang tính quốc gia mà còn là tín hiệu mạnh mẽ từ cơ quan quản lý trong việc nâng cao tính minh bạch và năng lực tài chính doanh nghiệp Việt, tạo điều kiện để phát triển thị trường vốn, cải thiện xếp hạng tín nhiệm quốc gia.
II. Những sai lầm phổ biến khi chuyển đổi VAS sang IFRS- Hiểu sai bản chất của chuẩn mực IFRS
Một trong những sai lầm phổ biến nhất là tiếp cận IFRS như một phiên bản “dịch sang tiếng Anh” của VAS hoặc áp dụng máy móc từng chuẩn mực mà không hiểu rõ nguyên lý cốt lõi đằng sau. IFRS đề cao bản chất kinh tế của giao dịch hơn là hình thức pháp lý, điều này rất khác so với VAS vốn thiên về quy định cứng và mẫu biểu hành chính.
Ví dụ: Khi ghi nhận doanh thu theo IFRS 15, doanh nghiệp phải đánh giá nghĩa vụ thực hiện (performance obligations) và phân bổ giá giao dịch dựa trên bản chất hợp đồng, thay vì chỉ ghi nhận khi xuất hóa đơn như theo VAS. Nếu không hiểu rõ bản chất này, doanh nghiệp dễ ghi nhận sai thời điểm doanh thu, làm sai lệch kết quả kinh doanh.
- Thiếu chuẩn bị về dữ liệu và hệ thống kế toán
Việc chuyển đổi sang IFRS không thể thành công nếu doanh nghiệp vẫn giữ nguyên tư duy "lấy số liệu cũ rồi chỉnh sửa lại". Nhiều doanh nghiệp không chuẩn bị hệ thống dữ liệu đủ chi tiết, không tách biệt các yếu tố cần điều chỉnh theo IFRS ngay từ đầu, dẫn đến phải xử lý thủ công và dễ xảy ra sai sót.
Sai lầm phổ biến: Không thu thập dữ liệu giá trị hợp lý của tài sản, không phân loại lại công cụ tài chính theo tiêu chuẩn IFRS 9, không lưu trữ các điều khoản chi tiết trong hợp đồng để phân tích nghĩa vụ thực hiện.
Ngoài ra, hệ thống phần mềm kế toán nếu chỉ hỗ trợ VAS thì sẽ gây khó khăn trong việc lập song song hai báo cáo (VAS và IFRS), đặc biệt khi cần hợp nhất báo cáo đa công ty.
- Không đánh giá trước tác động tài chính và vận hành
Nhiều doanh nghiệp chỉ tập trung vào việc lập báo cáo IFRS mà quên rằng việc chuyển đổi có thể ảnh hưởng lớn đến: Các chỉ tiêu tài chính (ROE, EPS…), chính sách kế toán, phân bổ nguồn lực nội bộ, KPI và lương thưởng của quản lý…
Ví dụ: IFRS yêu cầu đánh giá lại tài sản thuê theo IFRS 16 – có thể khiến doanh nghiệp tăng tài sản và nợ vay, ảnh hưởng đến hệ số nợ và khả năng vay vốn ngân hàng.
Nếu không có đánh giá tác động tổng thể từ đầu, doanh nghiệp dễ bị động trong kế hoạch tài chính, đàm phán hợp đồng hoặc báo cáo với cổ đông.
- Chuyển đổi hình thức nhưng không thay đổi tư duy
Một lỗi nghiêm trọng khác là chỉ “dịch” báo cáo tài chính từ VAS sang IFRS bằng cách điều chỉnh số liệu, nhưng không thay đổi tư duy kế toán và cách ghi nhận giao dịch ngay từ gốc.
Nhiều đơn vị vẫn lập hợp đồng kinh tế, hạch toán chi phí, phân bổ tài sản… theo cách cũ, sau đó điều chỉnh bổ sung cho IFRS vào cuối kỳ. Điều này khiến việc kiểm soát dữ liệu rất khó khăn, mất thời gian, dễ sai sót.
IFRS yêu cầu doanh nghiệp xây dựng quy trình kế toán ngay từ ban đầu theo logic chuẩn mực quốc tế, chứ không phải “vá lỗi” sau khi đã ghi nhận theo VAS.
- Không đào tạo nội bộ và thiếu chuyên gia dẫn dắt
Một trong những nguyên nhân lớn nhất khiến chuyển đổi thất bại là thiếu đội ngũ nội bộ hiểu IFRS. Nhiều doanh nghiệp phó mặc hoàn toàn cho đơn vị tư vấn bên ngoài, dẫn đến:
- Không nắm được bản chất điều chỉnh,
- Không duy trì được hệ thống kế toán IFRS sau khi tư vấn rút đi,
- Không truyền đạt được cho kiểm toán viên hoặc ban lãnh đạo ý nghĩa các thay đổi.
Việc không có lộ trình đào tạo IFRS cho đội ngũ kế toán, không cập nhật thường xuyên các thay đổi từ IASB (Hội đồng Chuẩn mực Kế toán Quốc tế) khiến doanh nghiệp dễ rơi vào tình trạng “chuyển đổi một lần – bỏ luôn”.
>>> Xem thêm: Chuyển Đổi Báo Cáo Tài Chính Từ VAS Sang IFRS: Lộ Trình Hiệu Quả
III. Cách tránh những sai lầm trên khi chuyển đổi sang IFRS
- Xây dựng kế hoạch chuyển đổi rõ ràng, có lộ trình cụ thể
Chuyển đổi từ VAS sang IFRS không thể thực hiện trong một sớm một chiều mà cần có lộ trình 3–5 năm tùy theo quy mô, đặc thù của doanh nghiệp. Việc lập kế hoạch chi tiết giúp doanh nghiệp chủ động trong việc điều chỉnh quy trình nội bộ, cập nhật phần mềm kế toán, và tránh áp lực khi đến thời điểm áp dụng bắt buộc.
Một lộ trình chuyển đổi hiệu quả thường bao gồm các giai đoạn sau:
- Giai đoạn 1: Đánh giá khoảng cách (Gap Analysis) giữa VAS và IFRS.
- Giai đoạn 2: Thiết kế quy trình, hệ thống và mẫu biểu phù hợp chuẩn IFRS.
- Giai đoạn 3: Triển khai thử nghiệm trên một kỳ kế toán.
- Giai đoạn 4: Chính thức áp dụng, kết hợp kiểm toán độc lập.
- Thành lập Ban Dự án IFRS với sự tham gia của nhiều phòng ban
Chuyển đổi IFRS không phải là công việc riêng của phòng kế toán mà cần có sự phối hợp liên phòng ban, đặc biệt là:
Phòng tài chính: đánh giá tác động chỉ số tài chính, ngân sách, dòng tiền.Phòng nhân sự: cập nhật KPI, lương – thưởng liên quan đến số liệu IFRS.
Phòng công nghệ thông tin (IT): điều chỉnh hệ thống ERP, kế toán.
Ban giám đốc: phê duyệt các thay đổi chính sách, chiến lược tài chính.
Kiểm toán nội bộ và rủi ro: kiểm tra tính phù hợp và khả năng tuân thủ.
Việc lập nhóm dự án đa ngành sẽ giúp đánh giá toàn diện và triển khai xuyên suốt, tránh tình trạng “cát cứ” thông tin hoặc hiểu sai về mục tiêu chuyển đổi.
- Đào tạo và nâng cao năng lực kế toán – tài chính nội bộ
Muốn vận hành IFRS hiệu quả, doanh nghiệp bắt buộc phải đầu tư vào đào tạo con người. Không chỉ kế toán, mà cả bộ phận tài chính, kiểm toán nội bộ, ban lãnh đạo cũng cần được:
Đào tạo chuyên sâu về IFRS theo từng chuyên đề (IFRS 9 – công cụ tài chính, IFRS 15 – doanh thu, IFRS 16 – thuê tài sản…).
Tham gia các khóa học được cập nhật theo chuẩn quốc tế, có thể lựa chọn các chương trình như CertIFR (ACCA), DipIFR hoặc khóa đào tạo thực hành do các đơn vị uy tín tổ chức.
Xây dựng cơ chế “đào tạo nội bộ định kỳ”, giúp duy trì năng lực khi có biến động nhân sự.
IFRS không phải chỉ học một lần là đủ, mà là quá trình học – hiểu – ứng dụng – cập nhật liên tục theo sự thay đổi của chuẩn mực.
- Lựa chọn công cụ và phần mềm kế toán hỗ trợ đa chuẩn mực
Một sai lầm lớn là doanh nghiệp cố gắng làm IFRS thủ công bằng Excel. Thực tế, để vận hành IFRS bền vững, doanh nghiệp cần sử dụng:
- Phần mềm kế toán có tính năng hỗ trợ báo cáo song song (VAS – IFRS).
- Hệ thống ERP có module chuẩn IFRS, đặc biệt với các tập đoàn đa quốc gia.
- Tự động hóa việc tính toán giá trị hợp lý, phân bổ tài sản, đánh giá nghĩa vụ tài chính.
Việc đầu tư hệ thống bài bản không chỉ tiết kiệm chi phí kiểm toán, mà còn giảm sai sót và nâng cao khả năng ra quyết định dựa trên dữ liệu thời gian thực.
- Kết hợp chuyên gia tư vấn nhưng vẫn giữ vai trò chủ động kiểm soát
Việc thuê tư vấn chuyển đổi IFRS là cần thiết trong giai đoạn đầu, nhưng doanh nghiệp tuyệt đối không nên phó mặc hoàn toàn. Thay vào đó:
- Coi chuyên gia là người đồng hành – không thay thế vai trò kiểm soát nội bộ.
- Lưu giữ đầy đủ các tài liệu hướng dẫn, logic điều chỉnh và quy trình đã được áp dụng, để sau này doanh nghiệp có thể tự duy trì.
- Chủ động cập nhật các văn bản mới từ IASB, ví dụ như khi IFRS 17 ra đời thay thế IFRS 4, hoặc khi có sửa đổi IFRS 16.
Doanh nghiệp cũng nên kết nối với các cộng đồng IFRS tại Việt Nam hoặc khu vực để trao đổi và học hỏi kinh nghiệm thực tế.
Chuyển đổi VAS sang IFRS không chỉ là yêu cầu về mặt kỹ thuật kế toán, mà còn là bước chuyển chiến lược nhằm nâng cao tính minh bạch, chuẩn hóa báo cáo tài chính và tăng khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp. Tuy nhiên, nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng, các sai lầm trong quá trình chuyển đổi – từ việc hiểu sai bản chất các chuẩn mực đến áp dụng sai nguyên tắc kế toán – có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng về pháp lý và tài chính.
>>> Tham khảo: KHÓA HỌC CHUYỂN ĐỔI BÁO CÁO TÀI CHÍNH TỪ VAS SANG IFRS
------------------------------
Kế Toán Lê Ánh - Nơi đào tạo kế toán thực hành uy tín nhất hiện nay, đã tổ chức thành công rất nhiều khóa học nguyên lý kế toán, khóa học kế toán tổng hợp, khóa học kế toán thuế cho người mới bắt đầu, khóa học kế toán quản trị, khóa học kế toán thuế chuyên sâu, khóa học phân tích tài chính doanh nghiệp, khóa học chứng chỉ kế toán trưởng, khóa học kế toán cho chủ doanh nghiệp... và hỗ trợ kết nối tuyển dụng cho hàng nghìn học viên.
Nếu như bạn muốn tham gia các khóa học kế toán online/offline của trung tâm Lê Ánh thì có thể liên hệ hotline tư vấn: 0904.84.8855/ Mrs Lê Ánh
Ngoài các khóa học kế toán thì trung tâm Lê Ánh còn cung cấp các khóa học hành chính nhân sự online/offline, khóa học xuất nhập khẩu TPHCM, Hà Nội, online chất lượng tốt nhất hiện nay.
Thực hiện bởi: KẾ TOÁN LÊ ÁNH - TRUNG TÂM ĐÀO TẠO KẾ TOÁN SỐ 1 VIỆT NAM
