IFRS 5 - Tài Sản Không Lưu Động Được Giữ Để Bán Và Hoạt Động Ngừng Kinh Doanh
Trong quá trình tái cấu trúc, sáp nhập, hoặc thay đổi chiến lược kinh doanh, nhiều doanh nghiệp buộc phải ngừng một bộ phận hoạt động hoặc thanh lý một phần tài sản không còn mang lại hiệu quả. Khi đó, việc trình bày chính xác các tài sản này trên báo cáo tài chính đóng vai trò then chốt để phản ánh đúng tình hình hoạt động. IFRS 5 – Tài Sản Không Lưu Động Được Giữ Để Bán Và Hoạt Động Ngừng Kinh Doanh được ban hành nhằm hướng dẫn doanh nghiệp ghi nhận, phân loại và công bố thông tin liên quan đến các tài sản và hoạt động không còn tiếp diễn.
Bài viết dưới đây Kế toán Lê Ánh sẽ giúp bạn hiểu rõ mục tiêu, điều kiện áp dụng và cách xử lý kế toán theo IFRS 5 một cách hệ thống và dễ áp dụng trong thực tiễn.
Mục lục
I. IFRS 5 là gì? Mục tiêu và phạm vi áp dụng
1. Giới thiệu khái quát về IFRS 5
IFRS 5 – Non-current Assets Held for Sale and Discontinued Operations (Tài sản không lưu động được giữ để bán và hoạt động ngừng kinh doanh) là một chuẩn mực kế toán quốc tế do Hội đồng Chuẩn mực Kế toán Quốc tế (IASB) ban hành, nhằm hướng dẫn doanh nghiệp cách ghi nhận, đánh giá và trình bày thông tin liên quan đến:
- Tài sản không lưu động (hoặc nhóm tài sản) mà doanh nghiệp có kế hoạch bán trong thời gian tới, và
- Hoạt động kinh doanh đã hoặc đang được doanh nghiệp ngừng lại một cách có chủ đích, chiến lược.
Chuẩn mực này đóng vai trò quan trọng trong việc phản ánh tình hình tái cấu trúc, thoái vốn, thanh lý tài sản hoặc chấm dứt hoạt động một cách minh bạch trên báo cáo tài chính, đảm bảo người sử dụng thông tin có thể phân biệt rõ giữa hoạt động còn tiếp diễn và hoạt động đã dừng.
2. Mục tiêu của chuẩn mực
- Thiết lập các nguyên tắc kế toán cho tài sản không lưu động được giữ để bán: Khi doanh nghiệp có kế hoạch bán một tài sản, việc tiếp tục trình bày theo mô hình sử dụng thông thường sẽ không còn phản ánh đúng bản chất kinh tế. IFRS 5 yêu cầu đánh giá lại, ngừng khấu hao và trình bày riêng biệt các tài sản này.
- Hướng dẫn cách phân loại và trình bày hoạt động ngừng kinh doanh: IFRS 5 giúp tách biệt rõ ràng giữa hoạt động kinh doanh còn tiếp tục và những hoạt động đã hoặc sắp bị chấm dứt, từ đó cung cấp cái nhìn trung thực hơn về khả năng sinh lời trong tương lai của doanh nghiệp.
- Tăng tính minh bạch và khả năng so sánh giữa các kỳ kế toán, giữa các doanh nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh thị trường có nhiều biến động về chiến lược kinh doanh, mua bán – sáp nhập hoặc thoái vốn.
3. Phạm vi áp dụng
IFRS 5 được áp dụng đối với:
- Tài sản không lưu động riêng lẻ (như máy móc, tòa nhà, đất đai...) được giữ để bán.
- Nhóm tài sản và nợ phải trả liên quan (disposal groups): là tập hợp các tài sản và nghĩa vụ sẽ được thanh lý cùng nhau như một phần trong giao dịch bán đơn lẻ.
- Công ty con được phân loại là giữ để bán, bao gồm cả khi doanh nghiệp mẹ không kiểm soát sau bán.
Hoạt động ngừng kinh doanh (discontinued operations) – được xác định là một phần hoạt động riêng biệt và đáng kể trong tổ chức.
Ví dụ: một doanh nghiệp quyết định bán toàn bộ một chi nhánh sản xuất ở nước ngoài – bao gồm máy móc, hàng tồn kho, nhân sự và các khoản nợ liên quan – thì toàn bộ nhóm này sẽ được xử lý theo IFRS 5.
Các trường hợp không thuộc phạm vi điều chỉnh của IFRS 5 bao gồm:
- Tài sản đã sử dụng hết công năng và chờ thanh lý, không còn khả năng sinh lời (ví dụ: máy móc phế liệu). Các tài sản này sẽ được xử lý theo IAS 16 và các chuẩn mực liên quan.
- Tài sản chuyển nhượng theo hợp đồng cho thuê tài chính hoặc giao dịch bán và thuê lại.
- Tài sản sinh học (áp dụng IAS 41), quyền khai thác tài nguyên như khoáng sản, dầu khí, quyền phát sóng hoặc giấy phép hoạt động đặc biệt.
- Các trường hợp chưa có kế hoạch bán cụ thể và hợp lý.
Quan trọng: Việc một tài sản không còn sử dụng không đủ điều kiện để áp dụng IFRS 5, trừ khi doanh nghiệp có cam kết bán và dự kiến hoàn tất trong vòng 12 tháng kể từ ngày phân loại.
II. Điều kiện phân loại tài sản là “được giữ để bán”
Theo IFRS 5, không phải bất kỳ tài sản không lưu động nào cũng có thể ngay lập tức được phân loại là “được giữ để bán”. Chuẩn mực này đặt ra một loạt điều kiện nghiêm ngặt để đảm bảo rằng việc phân loại phản ánh đúng bản chất kinh tế – tức là tài sản thực sự đang được doanh nghiệp chuẩn bị thoái vốn trong ngắn hạn, không còn phục vụ cho mục tiêu sử dụng dài hạn.
1. Các tiêu chí phân loại theo IFRS 5
Một tài sản không lưu động (hoặc nhóm tài sản) chỉ được phân loại là “được giữ để bán” nếu đồng thời thỏa mãn tất cả các điều kiện sau:
a. Tài sản có thể bán ngay trong tình trạng hiện tại
Doanh nghiệp phải sẵn sàng bán tài sản đó mà không cần cải tạo đáng kể hoặc không cần thay đổi nhiều điều kiện vận hành. Tài sản phải “sẵn sàng để bán” trong trạng thái hiện hữu.
Ví dụ: Một tòa nhà văn phòng đang vận hành bình thường và đã ngừng sử dụng, có thể được rao bán ngay mà không cần cải tạo thêm.
b. Khả năng bán cao trong điều kiện thị trường hiện tại
Tài sản phải có tính thanh khoản đủ cao, nghĩa là có thể bán được trong điều kiện thị trường hiện hành (không cần chờ đợi sự cải thiện thị trường hay xuất hiện người mua đặc biệt).
Doanh nghiệp phải tích cực tìm kiếm người mua với mức giá hợp lý.
Các chỉ số thị trường và dữ liệu định giá phải cho thấy khả năng bán thực tế.
c. Giao dịch bán dự kiến sẽ hoàn tất trong vòng 12 tháng
IFRS 5 nhấn mạnh rằng mục đích bán phải ngắn hạn. Doanh nghiệp phải dự kiến hoàn tất giao dịch bán (giao dịch có ràng buộc pháp lý) trong vòng 12 tháng kể từ ngày phân loại.
Nếu thời gian kéo dài hơn 12 tháng, doanh nghiệp phải có lý do khách quan và được ngoại lệ (ví dụ: trở ngại pháp lý, quy trình cấp phép, tạm ngưng do thay đổi chính sách...).
d. Có kế hoạch bán cụ thể và được phê duyệt ở cấp cao nhất
Không chỉ là ý định, doanh nghiệp cần có:
- Kế hoạch chi tiết về việc bán tài sản hoặc nhóm tài sản, bao gồm: phương pháp bán, định giá, bên liên quan, thời gian dự kiến.
- Sự phê duyệt chính thức từ ban giám đốc hoặc cơ quan quản trị cấp cao.
Việc ra quyết định phải mang tính chiến lược, không phải hành động tự phát hoặc mang tính thử nghiệm thị trường.
2. Thời điểm bắt đầu phân loại
Doanh nghiệp sẽ phân loại tài sản là “được giữ để bán” ngay tại thời điểm tất cả các điều kiện trên được thỏa mãn.
Đây là ngày phân loại (classification date) – thời điểm ghi nhận thay đổi trong phương pháp kế toán.
Từ thời điểm đó, doanh nghiệp ngừng khấu hao tài sản và bắt đầu đánh giá theo giá trị hợp lý trừ chi phí bán (thay vì theo mô hình giá gốc hoặc giá trị hợp lý trong sử dụng như IAS 16 hoặc IAS 40).
Việc xác định đúng thời điểm là yếu tố then chốt để đảm bảo tuân thủ IFRS và tránh sai sót kế toán.
3. Xử lý nếu sau đó không còn đủ điều kiện
Có thể sau khi phân loại là “được giữ để bán”, doanh nghiệp:
- Không tìm được người mua;
- Thay đổi kế hoạch bán;
- Không thể hoàn tất giao dịch trong vòng 12 tháng;
- Thị trường thay đổi khiến khả năng bán không còn cao.
Trong những trường hợp này, IFRS 5 yêu cầu doanh nghiệp hoàn nguyên (reclassify) tài sản trở lại loại hình ban đầu và xử lý như sau:
- Ghi nhận lại tài sản theo chuẩn mực trước đó (IAS 16, IAS 38, IAS 40…).
- Điều chỉnh lại giá trị ghi sổ, bằng giá trị thấp hơn giữa:
- Giá trị ghi sổ trước khi phân loại (sau điều chỉnh khấu hao nếu có); và
- Giá trị có thể thu hồi tại thời điểm hoàn nguyên.
- Trích khấu hao trở lại từ thời điểm hoàn nguyên.
Trình bày rõ lý do thay đổi trong phần thuyết minh báo cáo tài chính.
>>> Xem thêm: Tổng Hợp Các Chuẩn Mực IFRS và IAS Đang Áp Dụng Mới Nhất
III. Đánh giá và ghi nhận tài sản không lưu động được giữ để bán
Sau khi tài sản không lưu động hoặc nhóm tài sản được phân loại là “giữ để bán” theo IFRS 5, doanh nghiệp phải thay đổi cách ghi nhận và đánh giá tài sản này trên báo cáo tài chính. Mục đích là phản ánh đúng bản chất kinh tế: tài sản không còn được sử dụng để tạo ra giá trị trong dài hạn mà sẽ sớm được bán trong ngắn hạn.
Chuẩn mực IFRS 5 đưa ra các nguyên tắc kế toán rõ ràng nhằm xử lý các tài sản trong giai đoạn “trung chuyển” này.
1. Không trích khấu hao sau khi phân loại
Ngay tại thời điểm phân loại tài sản là “được giữ để bán”, doanh nghiệp phải ngừng trích khấu hao đối với tài sản đó, vì giá trị còn lại không còn được phân bổ dần theo thời gian sử dụng hữu ích nữa. Thay vào đó, tài sản sẽ được bán nhanh chóng trong vòng 12 tháng, không còn được sử dụng như một tài sản tạo lợi ích kinh tế lâu dài.
Lưu ý: nếu tài sản là một nhóm gồm nhiều loại khác nhau (disposal group), thì chỉ những tài sản không lưu động trong nhóm đó mới ngừng khấu hao.
2. Đánh giá theo giá trị thấp hơn giữa:
Giá trị ghi sổ (carrying amount): là giá trị còn lại trên sổ sách kế toán tại thời điểm phân loại.
Giá trị hợp lý trừ chi phí bán (fair value less costs to sell): là giá có thể bán được tài sản trên thị trường hiện tại, sau khi trừ đi các chi phí phát sinh để hoàn tất giao dịch bán như:
- Chi phí môi giới, quảng cáo,
- Phí pháp lý, lệ phí hành chính,
- Chi phí tháo dỡ, vận chuyển tài sản...
Tài sản phải được ghi nhận theo giá trị thấp hơn giữa hai yếu tố trên. Nếu giá trị hợp lý trừ chi phí bán thấp hơn giá trị ghi sổ, doanh nghiệp phải ghi nhận tổn thất ngay vào chi phí trong kỳ.
3. Ghi nhận tổn thất nếu có
Nếu kết quả so sánh cho thấy giá trị hợp lý trừ chi phí bán thấp hơn giá trị ghi sổ, phần chênh lệch phải được ghi nhận là tổn thất giảm giá tài sản, cụ thể:
Nợ: Chi phí lỗ do giảm giá tài sản
Có: Giá trị ghi sổ của tài sản không lưu động giữ để bán
Tổn thất này được trình bày trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận thuần của kỳ kế toán.
Trường hợp tài sản là công ty con hoặc nhóm tài sản, tổn thất có thể được phân bổ trên nhiều hạng mục (hàng tồn kho, TSCĐ, lợi thế thương mại...) theo quy tắc IFRS.
4. Điều chỉnh lại nếu thay đổi giá trị trong kỳ
Trong giai đoạn tài sản đang được giữ để bán, giá trị hợp lý trừ chi phí bán có thể thay đổi do biến động thị trường hoặc cập nhật định giá. Doanh nghiệp cần xử lý như sau:
- Nếu giá trị giảm tiếp → tiếp tục ghi nhận thêm tổn thất giảm giá.
- Nếu giá trị tăng trở lại, có thể ghi nhận hoàn nhập một phần tổn thất trước đó, nhưng:
Không được ghi nhận cao hơn giá trị ghi sổ ban đầu (tại thời điểm phân loại, đã trừ khấu hao nếu có).
Phần hoàn nhập được ghi nhận vào lợi nhuận trong kỳ (thu nhập khác).
Việc điều chỉnh này phải có cơ sở khách quan, ví dụ như chứng thư định giá, giao dịch so sánh trên thị trường, hoặc tiến trình đàm phán với người mua.
IV. Phân loại và trình bày hoạt động ngừng kinh doanh
Không chỉ dừng lại ở việc xử lý tài sản không lưu động được giữ để bán, IFRS 5 còn mở rộng phạm vi điều chỉnh đến hoạt động ngừng kinh doanh (discontinued operation) – một yếu tố có ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả hoạt động và định hướng phát triển của doanh nghiệp.
Việc phân loại đúng và trình bày minh bạch hoạt động ngừng kinh doanh giúp người sử dụng báo cáo tài chính phân biệt rõ phần hoạt động đã chấm dứt với phần còn tiếp diễn, từ đó đánh giá tốt hơn khả năng sinh lời và định hướng chiến lược trong tương lai.
1. Thế nào là hoạt động ngừng kinh doanh?
Theo định nghĩa của IFRS 5, hoạt động ngừng kinh doanh (discontinued operation) là:
“Một thành phần của doanh nghiệp đã được thanh lý hoặc được phân loại là giữ để bán, và:
– đại diện cho một dòng hoạt động riêng biệt hoặc khu vực địa lý chính;
– là một phần trong kế hoạch thoái vốn phối hợp;
– hoặc là một công ty con được mua lại chỉ với mục đích bán lại.”
Nói cách khác, hoạt động ngừng kinh doanh là một phần đáng kể và có thể phân biệt được trong hoạt động tổng thể của doanh nghiệp, mà việc chấm dứt hoặc thoái vốn của nó sẽ ảnh hưởng rõ rệt đến cấu trúc và kết quả hoạt động trong tương lai.
2. Các tiêu chí xác định một bộ phận là ngừng kinh doanh
Để một bộ phận hoạt động được phân loại là “hoạt động ngừng kinh doanh”, phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chí sau:
a. Là một thành phần tách biệt và quan trọng
Bộ phận đó phải:
- Đại diện cho một dòng sản phẩm riêng biệt, hoặc
- Là một mảng hoạt động có thị trường/khách hàng khác biệt, hoặc
- Là một khu vực địa lý cụ thể (ví dụ: toàn bộ hoạt động tại một quốc gia hay khu vực)
b. Đã bị thanh lý hoặc phân loại là giữ để bán
Tức là hoạt động đó đã thực sự dừng lại, hoặc đã có kế hoạch bán và phân loại tài sản liên quan là “giữ để bán” theo IFRS 5.
c. Có thể tách biệt rõ ràng các dòng doanh thu, chi phí, tài sản và nợ phải trả
Nhằm mục đích trình bày riêng biệt và dễ dàng loại trừ khỏi hoạt động đang tiếp diễn.
Ví dụ: Một doanh nghiệp quyết định chấm dứt toàn bộ hoạt động sản xuất ở nước ngoài để tập trung vào thị trường nội địa. Hoạt động ở nước ngoài đủ điều kiện là hoạt động ngừng kinh doanh vì tách biệt rõ ràng về sản phẩm, địa lý và nguồn lực.
3. Trình bày riêng biệt trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh
Một trong những yêu cầu quan trọng của IFRS 5 là hoạt động ngừng kinh doanh phải được trình bày riêng biệt trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh (income statement).
Cụ thể phải có một dòng riêng biệt thể hiện lãi/lỗ sau thuế từ hoạt động ngừng kinh doanh. Bao gồm kết quả hoạt động kinh doanh trước khi ngừng (doanh thu – chi phí), và lãi/lỗ từ việc thanh lý tài sản hoặc bán bộ phận hoạt động.
Ngoài ra, doanh nghiệp cần thuyết minh chi tiết về bản chất của hoạt động ngừng kinh doanh và trình bày riêng biệt số liệu so sánh của kỳ trước (nếu có), để đảm bảo khả năng so sánh.
Việc trình bày riêng biệt này giúp người đọc dễ dàng loại trừ ảnh hưởng của các hoạt động không còn tiếp diễn, từ đó đánh giá chính xác hơn hiệu quả hoạt động cốt lõi của doanh nghiệp.
4. Ghi nhận lãi/lỗ từ hoạt động ngừng
Lãi/lỗ từ hoạt động ngừng được ghi nhận theo các bước sau:
a. Ghi nhận kết quả kinh doanh trong thời gian trước khi ngừng
Doanh thu, chi phí, lãi/lỗ phát sinh trong quá trình hoạt động trước thời điểm ngừng vẫn được tính đến.
b. Ghi nhận lãi/lỗ từ việc bán hoặc thanh lý tài sản liên quan
Nếu bán toàn bộ công ty con hoặc bộ phận hoạt động → Ghi nhận chênh lệch giữa giá bán và giá trị ghi sổ của nhóm tài sản, sau khi trừ chi phí liên quan đến giao dịch.
V. Trình bày thông tin trên báo cáo tài chính
Chuẩn mực IFRS 5 không chỉ đưa ra hướng dẫn về việc ghi nhận và đánh giá tài sản được giữ để bán và hoạt động ngừng kinh doanh, mà còn quy định rõ cách thức trình bày trên báo cáo tài chính. Mục tiêu là đảm bảo tính minh bạch, dễ hiểu và nhất quán, để người sử dụng báo cáo có thể dễ dàng nhận biết những thay đổi trọng yếu trong cơ cấu tài sản và hoạt động của doanh nghiệp.
1. Yêu cầu công bố đối với tài sản được giữ để bán
Đối với tài sản hoặc nhóm tài sản được phân loại là “giữ để bán”, doanh nghiệp bắt buộc phải công bố:
- Bản chất của tài sản hoặc nhóm tài sản được phân loại.
- Giá trị ghi sổ tại thời điểm báo cáo.
- Giá trị hợp lý trừ chi phí bán (nếu khác với giá trị ghi sổ).
- Chi tiết các tổn thất hoặc hoàn nhập tổn thất trong kỳ kế toán.
- Tình trạng giao dịch: đã ký hợp đồng chưa, có trì hoãn không, lý do kéo dài nếu vượt quá 12 tháng.
Các thông tin này thường được trình bày trong phần thuyết minh báo cáo tài chính, bên dưới phần tài sản không lưu động hoặc ghi chú riêng biệt.
Ví dụ công bố: “Doanh nghiệp đã phân loại một dây chuyền sản xuất tại chi nhánh A là tài sản được giữ để bán từ tháng 11/2025, với giá trị ghi sổ là 12 tỷ đồng. Giá trị hợp lý trừ chi phí bán ước tính là 10,5 tỷ đồng. Khoản tổn thất 1,5 tỷ đồng đã được ghi nhận vào chi phí khác.”
2. Trình bày riêng biệt trên bảng cân đối kế toán
Theo yêu cầu của IFRS 5, tài sản và nợ phải trả liên quan đến nhóm tài sản được giữ để bán phải được trình bày tách biệt trên bảng cân đối kế toán:
- Tài sản: được trình bày trong một dòng riêng với tiêu đề:
"Tài sản không lưu động được giữ để bán"
- Nợ phải trả liên quan: nếu có, được trình bày ở phần nguồn vốn với tiêu đề:
"Nợ phải trả liên quan đến nhóm tài sản được giữ để bán"
Các khoản mục này không được cộng gộp với tài sản hoặc nợ ngắn hạn khác.
Trường hợp là nhóm tài sản và nợ phải trả (disposal group): Doanh nghiệp phải trình bày tổng giá trị của từng nhóm một cách tách biệt. Nếu có nhiều nhóm tài sản được giữ để bán, mỗi nhóm cần có mô tả riêng biệt.
3. Trình bày hoạt động ngừng kinh doanh trên báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh
Hoạt động ngừng kinh doanh phải được trình bày riêng biệt trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh (income statement) như sau:
- Một dòng riêng thể hiện:
"Lãi/lỗ sau thuế từ hoạt động ngừng kinh doanh"
- Khoản mục này bao gồm:
Kết quả hoạt động trước khi ngừng (doanh thu – chi phí)
Lãi/lỗ từ việc bán, thanh lý tài sản hoặc bộ phận hoạt động
Ảnh hưởng thuế (nếu có)
- Nếu báo cáo lãi/lỗ toàn diện, doanh nghiệp cần trình bày riêng:
Lãi/lỗ từ hoạt động tiếp diễn
Lãi/lỗ từ hoạt động ngừng
Ngoài ra: Các số liệu so sánh của kỳ trước cũng cần điều chỉnh để phản ánh lại theo phân loại mới (nếu kỳ trước hoạt động đó còn diễn ra nhưng hiện đã ngừng). Mọi thông tin liên quan đến hoạt động ngừng phải được tách biệt hoàn toàn khỏi phần còn lại của doanh nghiệp.
4. Thuyết minh các thông tin định tính và định lượng liên quan
IFRS 5 yêu cầu doanh nghiệp cung cấp thuyết minh đầy đủ và có chiều sâu, bao gồm cả định tính và định lượng:
a. Thông tin định tính:
- Mô tả bản chất của tài sản/hoạt động được giữ để bán hoặc đã ngừng.
- Lý do ngừng hoạt động hoặc thoái vốn.
- Tiến độ bán, trạng thái đàm phán hoặc lý do trì hoãn giao dịch.
- Tác động chiến lược đến định hướng doanh nghiệp.
b. Thông tin định lượng:
- Giá trị ghi sổ của tài sản và nợ phải trả liên quan.
- Giá trị hợp lý trừ chi phí bán.
- Lãi/lỗ phát sinh trong kỳ liên quan đến tài sản/hoạt động đó.
- Thu nhập và chi phí liên quan đến hoạt động ngừng kinh doanh.
- Các khoản mục thuế ảnh hưởng.
Lưu ý: Tất cả các thông tin này phải được trình bày rõ ràng, dễ hiểu và nhất quán với các chỉ tiêu trên bảng cân đối và báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh.
Tóm lại, IFRS 5 – Tài Sản Không Lưu Động Được Giữ Để Bán Và Hoạt Động Ngừng Kinh Doanh đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo thông tin tài chính phản ánh đúng bản chất kinh tế của các tài sản không còn phục vụ mục đích sử dụng dài hạn. Việc phân loại đúng, đánh giá theo giá trị hợp lý trừ chi phí bán, và trình bày riêng biệt các hoạt động ngừng kinh doanh giúp báo cáo tài chính trở nên rõ ràng, minh bạch và dễ so sánh hơn.
>>> Tham khảo: KHÓA HỌC CERTIFR ONLINE
