Nguyên Tắc Tính Giá Thành Sản Phẩm Theo Quy Định Mới

Tính giá thành sản phẩm là khâu trọng yếu trong quản lý chi phí và hoạch định chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp. Khi các quy định mới được ban hành, bộ phận kế toán sản xuất cần nhanh chóng nắm bắt và áp dụng để đảm bảo số liệu chính xác, minh bạch và phù hợp với chuẩn mực kế toán hiện hành. Cập nhật nguyên tắc tính giá thành sản phẩm theo quy định mới giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật, tối ưu quy trình kiểm soát chi phí, đồng thời nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh trên thị trường.

1. Tổng Quan Quy Định Mới Về Tính Giá Thành Sản Phẩm

Thông tư 45/2024/TT-BTC do Bộ Tài chính ban hành, có hiệu lực từ 01/07/2024. Thông tư hướng dẫn chi tiết phương pháp xác định giá thành sản xuất hàng hóa, dịch vụ trong nước, quy định rõ:

- Cách tính và ghi nhận chi phí vật tư trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp, chi phí sản xuất chung và khấu hao tài sản cố định.

- Yêu cầu sử dụng định mức kinh tế – kỹ thuật và giá vật tư theo nguồn (Nhà nước định giá, mua ngoài, nhập khẩu, tự chế…) để xác định chi phí.

- Quy trình lập, quản lý, lưu trữ hồ sơ và báo cáo giá thành nhằm đảm bảo tính minh bạch, dễ kiểm tra và đối chiếu.

Thông tư 45/2024/TT-BTC được ban hành nhằm thay thế cách tiếp cận cũ vốn chủ yếu dựa vào phương pháp tính giá thành trong chế độ kế toán doanh nghiệp (Thông tư 200/2014/TT-BTC, Thông tư 133/2016/TT-BTC) và các văn bản chuyên ngành trước đây.

Mục tiêu của cơ quan quản lý khi ban hành quy định mới

- Nâng cao tính chính xác của số liệu tài chính: Giảm thiểu sai lệch và gian lận trong ghi nhận chi phí.

- Thống nhất phương pháp tính giá thành: Tạo sự đồng bộ giữa các doanh nghiệp, ngành nghề và loại hình sản xuất.

- Hỗ trợ quản trị nội bộ doanh nghiệp: Cung cấp công cụ để doanh nghiệp phân tích chi phí, tối ưu nguồn lực và cải thiện lợi nhuận.

- Phù hợp với bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế: Giúp doanh nghiệp Việt Nam dễ dàng so sánh và đối chiếu với các đối tác, nhà đầu tư nước ngoài.

Phạm vi áp dụng đối với các loại hình doanh nghiệp

- Doanh nghiệp sản xuất công nghiệp: Áp dụng cho cả sản xuất theo đơn hàng và sản xuất hàng loạt.

- Doanh nghiệp chế biến và gia công: Bao gồm chế biến thực phẩm, dệt may, gỗ, cơ khí…

- Doanh nghiệp xây lắp và sản xuất theo dự án: Có đặc thù tính giá thành theo công trình, hạng mục.

- Doanh nghiệp sản xuất nông – lâm – thủy sản: Đặc biệt chú trọng yếu tố mùa vụ, chi phí biến đổi theo thời điểm.

- Các đơn vị sản xuất phụ trợ hoặc dịch vụ sản xuất: Xưởng cơ khí, in ấn, sửa chữa… phục vụ sản xuất chính.

2. Nguyên Tắc Tính Giá Thành Theo Quy Định Mới

2.1. Tuân thủ chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán hiện hành

Doanh nghiệp khi tính giá thành phải bám sát Chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS), chế độ kế toán do Bộ Tài chính ban hành và các văn bản hướng dẫn liên quan. Số liệu giá thành cần:

• Hợp pháp: Được cơ quan thuế và kiểm toán chấp nhận.
• Đồng bộ: Phù hợp với cách ghi nhận, phân loại, hạch toán chi phí theo quy định.
• So sánh được: Giúp đối chiếu giữa các kỳ kế toán hoặc với doanh nghiệp khác.

2.2. Nguyên tắc nhất quán trong tập hợp và phân bổ chi phí

Quy định mới yêu cầu doanh nghiệp duy trì nhất quán về phương pháp tập hợp và phân bổ chi phí, bao gồm:

• Chi phí trực tiếp: Nguyên vật liệu, nhân công… hạch toán thẳng vào đối tượng tính giá thành.
• Chi phí gián tiếp: Phân bổ theo tiêu chí hợp lý (giờ máy, giờ công, diện tích sử dụng…) và áp dụng nhất quán qua các kỳ.
• Không thay đổi tùy tiện phương pháp: Chỉ điều chỉnh khi có thay đổi lớn về quy trình sản xuất hoặc khi pháp luật yêu cầu.

2.3. Minh bạch số liệu, dễ dàng kiểm tra và đối chiếu

Quy định mới nhấn mạnh yêu cầu minh bạch hóa dữ liệu kế toán liên quan đến giá thành:

• Hồ sơ, chứng từ đầy đủ: Mọi chi phí phải có hóa đơn, phiếu nhập – xuất, bảng chấm công, lệnh sản xuất…
• Hệ thống theo dõi chi tiết: Phân tách chi phí theo từng sản phẩm, đơn hàng hoặc công trình.
• Dễ truy xuất: Cơ quan thuế, kiểm toán hoặc bộ phận nội bộ có thể đối chiếu nhanh từ báo cáo giá thành đến chứng từ gốc.

2.4. Đảm bảo phản ánh đúng giá trị thực tế của sản phẩm

Mục tiêu cốt lõi của tính giá thành là xác định chính xác chi phí thực tế để tạo ra sản phẩm hoặc dịch vụ. Doanh nghiệp nên:

• Loại trừ khoản chi không liên quan đến quá trình sản xuất (chi phí cá nhân, phạt vi phạm…).
• Ghi nhận kịp thời biến động chi phí do thay đổi giá nguyên liệu, tiền lương, tỷ giá…
• Điều chỉnh chi phí bất thường (hỏng hóc, ngừng sản xuất ngoài kế hoạch) theo đúng quy định để không làm sai lệch giá thành.

3. Những Điểm Khác Biệt So Với Quy Định Trước Đây

3.1. Thay đổi trong cách ghi nhận chi phí

Thông tư 45/2024/TT-BTC yêu cầu ghi nhận chi phí sản xuất theo hướng chi tiết và sát thực tế hơn:

• Phân loại chi phí rõ ràng giữa chi phí trực tiếp và chi phí gián tiếp.
• Áp dụng tiêu chuẩn ghi nhận thống nhất theo từng khoản mục chi phí, tránh tình trạng gộp chung gây khó phân tích.
• Ghi nhận kịp thời biến động chi phí để phản ánh đúng giá thành tại từng thời điểm.

3.2. Điều chỉnh về thời điểm và phương pháp phân bổ chi phí

So với trước đây, thời điểm và phương pháp phân bổ chi phí được quy định chặt chẽ hơn:

• Xác định đúng kỳ kế toán ghi nhận chi phí, tránh dồn tích hoặc bỏ sót.
• Phương pháp phân bổ linh hoạt nhưng có nguyên tắc: Có thể lựa chọn tiêu chí phù hợp với đặc thù sản xuất nhưng phải áp dụng nhất quán trong suốt kỳ kế toán.
• Kiểm soát định mức chi phí để hạn chế lãng phí và sai lệch.

3.3. Bổ sung yêu cầu về hồ sơ, chứng từ và báo cáo

Quy định mới nâng cao yêu cầu quản lý và lưu trữ hồ sơ kế toán:

• Hồ sơ, chứng từ đầy đủ và có căn cứ hợp pháp cho mọi khoản chi phí.
• Báo cáo giá thành chi tiết theo từng sản phẩm, đơn hàng hoặc công trình để phục vụ quản trị nội bộ và thanh kiểm tra.
• Lưu trữ dữ liệu khoa học để dễ dàng truy xuất khi cơ quan quản lý hoặc kiểm toán yêu cầu.

4. Quy Trình Tính Giá Thành Theo Quy Định Mới

Bước 1: Xác định đối tượng tập hợp chi phí

Có thể là từng sản phẩm, nhóm sản phẩm, đơn hàng, công trình hoặc giai đoạn sản xuất.
Đảm bảo phân định ranh giới giữa các đối tượng để không trùng lặp hoặc bỏ sót chi phí.

Bước 2: Tập hợp chi phí sản xuất

• Chi phí trực tiếp: Nguyên vật liệu, nhân công… ghi nhận thẳng vào đối tượng tính giá thành.
• Chi phí sản xuất chung: Tập hợp và phân bổ theo tiêu chí hợp lý (giờ máy, giờ công, khối lượng sản phẩm…).

Bước 3: Kiểm tra, điều chỉnh chi phí

• Loại bỏ chi phí không liên quan hoặc vượt định mức bất thường.
• Ghi nhận kịp thời biến động giá nguyên liệu, tiền lương, tỷ giá.

Bước 4: Xác định giá thành sản phẩm hoàn thành

Giá thành = Chi phí dở dang đầu kỳ + Chi phí phát sinh trong kỳ − Chi phí dở dang cuối kỳ.

Với sản phẩm theo đơn hàng hoặc công trình, tính giá thành cho từng đơn vị/khối lượng bàn giao.

Lưu ý khi áp dụng với sản xuất nhiều loại sản phẩm

- Chọn tiêu chí phân bổ hợp lý: Nếu sản phẩm có cùng quy trình sản xuất, dùng phương pháp hệ số hoặc tỷ lệ; nếu quy trình khác nhau, tập hợp chi phí riêng cho từng loại.

- Kiểm soát định mức nguyên vật liệu và lao động cho từng sản phẩm để tránh phân bổ sai lệch.

- Đánh giá sản phẩm dở dang cuối kỳ chính xác, đặc biệt khi mỗi loại sản phẩm có mức hoàn thành khác nhau.

Quy định mới về tính giá thành sản phẩm theo Thông tư 45/2024/TT-BTC thay đổi phương pháp ghi nhận, phân bổ chi phí, đồng thời nâng cao yêu cầu về minh bạch, tính nhất quán và khả năng kiểm soát số liệu. Nắm vững nguyên tắc này giúp kế toán đáp ứng chuẩn mực pháp luật, hỗ trợ doanh nghiệp tối ưu chi phí và nâng cao hiệu quả sản xuất.

Đối với những ai đang làm trong lĩnh vực sản xuất hoặc chuẩn bị đảm nhận vị trí kế toán sản xuất, áp dụng chính xác nguyên tắc và quy trình tính giá thành là yếu tố then chốt để đảm bảo báo cáo tài chính chuẩn xác, đáng tin cậy.

Nếu bạn muốn học bài bản từ lý thuyết đến thực hành trên số liệu thực tế của doanh nghiệp, cập nhật đầy đủ quy định mới nhất, bạn có thể tham gia Khóa học kế toán sản xuất của Kế toán Lê Ánh. Khóa học do chuyên gia nhiều năm kinh nghiệm giảng dạy, giúp bạn tự tin xử lý trọn vẹn nghiệp vụ tính giá thành và phân tích hiệu quả sản xuất ngay sau khi hoàn thành.