Thuế Giá Trị Gia Tăng (VAT) Là Gì? Tìm Hiểu Từ A Đến Z

Thuế Giá Trị Gia Tăng (VAT) là loại thuế gián thu phổ biến, áp dụng trên hầu hết hàng hóa và dịch vụ. Bài viết này Kế Toán Lê Ánh sẽ giúp bạn hiểu rõ VAT là gì, cách tính thuế, các đối tượng chịu thuế và những quy định mới nhất liên quan đến VAT.

»» Tham khảo: Kế Toán Thuế: Hướng Dẫn Chi Tiết Cho Người Mới Bắt Đầu

1. Giới thiệu về Thuế Giá Trị Gia Tăng (VAT)

Thuế VAT là gì?

Thuế Giá Trị Gia Tăng (VAT - Value Added Tax) là một loại thuế gián thu, được đánh trên giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ trong quá trình từ sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng cuối cùng. Người tiêu dùng cuối cùng chịu gánh nặng thuế VAT, nhưng trách nhiệm nộp thuế thuộc về các tổ chức, doanh nghiệp cung cấp hàng hóa hoặc dịch vụ.

Lịch sử hình thành và phát triển của thuế VAT

Trên thế giới: Thuế VAT lần đầu tiên được áp dụng vào năm 1954 tại Pháp, được coi là một bước cải cách lớn trong hệ thống thuế quốc gia. Sau đó, loại thuế này nhanh chóng lan rộng và được áp dụng tại hơn 160 quốc gia nhờ tính minh bạch, dễ quản lý và khả năng tạo nguồn thu ổn định cho ngân sách nhà nước.

Tại Việt Nam: Thuế VAT được chính thức áp dụng từ ngày 1/1/1999, thay thế cho Thuế Doanh Thu, theo Luật Thuế Giá Trị Gia Tăng năm 1997. Qua các lần sửa đổi, thuế VAT ngày càng hoàn thiện hơn để phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế và yêu cầu hội nhập quốc tế.

Mục đích của thuế VAT

• Tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước: VAT là nguồn thu quan trọng, chiếm tỷ lệ lớn trong tổng thu ngân sách của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.
• Khuyến khích sản xuất và tiêu dùng: Thuế VAT giúp phân bổ hợp lý gánh nặng thuế giữa các khâu sản xuất và tiêu dùng, từ đó khuyến khích tăng trưởng kinh tế.
• Đảm bảo tính công bằng trong hệ thống thuế: Do áp dụng rộng rãi trên nhiều mặt hàng và dịch vụ, thuế VAT giúp đảm bảo sự công bằng giữa các đối tượng kinh doanh.
• Hỗ trợ kiểm soát và minh bạch tài chính: VAT yêu cầu ghi nhận chi tiết các giao dịch, giúp giảm thiểu gian lận thuế và tăng tính minh bạch.

2. Cơ sở pháp lý về Thuế VAT

Các văn bản pháp luật hiện hành điều chỉnh thuế VAT ở Việt Nam

⭕ Luật Thuế Giá Trị Gia Tăng:

• Luật Thuế Giá Trị Gia Tăng đầu tiên được ban hành năm 1997 và có hiệu lực từ năm 1999. Để phù hợp với tình hình kinh tế, luật đã được sửa đổi, bổ sung qua các năm:
• Luật số 13/2008/QH12 (năm 2008): Quy định chung về đối tượng chịu thuế, đối tượng không chịu thuế, và mức thuế suất.
• Luật số 71/2014/QH13 (năm 2014): Tăng cường quản lý thuế và điều chỉnh một số chính sách ưu đãi thuế VAT.

⭕ Nghị định và Thông tư hướng dẫn:

• Nghị định số 209/2013/NĐ-CP: Hướng dẫn chi tiết thi hành Luật Thuế Giá Trị Gia Tăng, bao gồm quy định về khấu trừ, hoàn thuế VAT.
• Thông tư số 219/2013/TT-BTC: Quy định chi tiết về đối tượng không chịu thuế và các trường hợp hoàn thuế.

⭕ Văn bản bổ sung và cập nhật:

• Nghị định 15/2022/NĐ-CP: Giảm thuế suất VAT xuống 8% đối với một số hàng hóa, dịch vụ nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và kích cầu tiêu dùng trong bối cảnh phục hồi kinh tế sau đại dịch COVID-19.

3. Đặc điểm của Thuế giá trị gia tăng

✔ Thuế Giá Trị Gia Tăng là một loại thuế gián thu, nghĩa là người tiêu dùng cuối cùng sẽ chịu gánh nặng thuế, mặc dù người nộp thuế trực tiếp là doanh nghiệp cung cấp hàng hóa, dịch vụ.

Doanh nghiệp chỉ đóng vai trò trung gian, thu hộ thuế VAT từ người tiêu dùng và nộp cho ngân sách nhà nước. Điều này giúp nhà nước quản lý thu thuế hiệu quả hơn.

✔ Thuế VAT được áp dụng rộng rãi trên hầu hết hàng hóa và dịch vụ trong nền kinh tế, trừ một số trường hợp đặc biệt được quy định không chịu thuế. Điều này đảm bảo nguồn thu ổn định cho ngân sách nhà nước và góp phần thúc đẩy tính minh bạch trong hoạt động kinh doanh.

✔ Một đặc điểm nổi bật của VAT là khả năng khấu trừ thuế đầu vào và thuế đầu ra, nhằm tránh việc đánh thuế hai lần.

• Thuế đầu vào: Là thuế VAT mà doanh nghiệp phải trả khi mua nguyên vật liệu, hàng hóa, dịch vụ.
• Thuế đầu ra: Là thuế VAT doanh nghiệp thu từ khách hàng khi bán hàng hóa, dịch vụ.

Doanh nghiệp được phép khấu trừ số thuế đầu vào đã trả khỏi số thuế đầu ra phải nộp, đảm bảo rằng thuế VAT chỉ đánh trên giá trị gia tăng thực tế.

4. Phạm vi áp dụng của Thuế giá trị gia tăng (VAT)

Các đối tượng chịu thuế VAT

- Hàng hóa, dịch vụ trong nước: Mọi hàng hóa, dịch vụ tiêu thụ trong lãnh thổ Việt Nam, từ sản phẩm sản xuất trong nước đến dịch vụ cung cấp cho người tiêu dùng, đều thuộc phạm vi chịu thuế VAT.

Ví dụ: Sản phẩm công nghiệp, dịch vụ vận tải, dịch vụ giáo dục tư nhân (trong một số trường hợp nhất định).

- Hàng hóa nhập khẩu: Các mặt hàng nhập khẩu từ nước ngoài vào Việt Nam đều phải chịu thuế VAT tại thời điểm thông quan.

⇒ Điều này đảm bảo tính công bằng giữa hàng sản xuất trong nước và hàng nhập khẩu, bảo vệ ngành sản xuất nội địa.

Các đối tượng không chịu thuế VAT

Pháp luật quy định rõ các trường hợp không chịu thuế VAT, nhằm thúc đẩy một số lĩnh vực ưu tiên hoặc bảo vệ quyền lợi của người dân:

- Hàng hóa, dịch vụ đặc biệt:

• Các sản phẩm nông nghiệp chưa qua chế biến.
• Dịch vụ tài chính như cho vay, bảo hiểm nhân thọ.
• Dịch vụ giáo dục, y tế công lập.

- Xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ: Các mặt hàng và dịch vụ xuất khẩu thuộc diện thuế suất 0%, không chịu thuế VAT đầu ra nhưng vẫn được khấu trừ thuế đầu vào.

Xem chi tiết: Các đối tượng không phải chịu thuế GTGT theo quy định mới nhất

5. Các mức thuế suất giá trị gia tăng hiện hành

Xem chi tiết:

• Phân biệt đối tượng được miễn thuế, hưởng thuế suất 0% và không thuộc diện chịu thuế GTGT
• Đối Tượng Chịu Thuế GTGT 5% Mới Nhất
• Đối Tượng Chịu Thuế GTGT 10% Mới Nhất
• Đối Tượng Chịu Thuế GTGT 0% Mới Nhất
• Các trường hợp không áp dụng mức thuế suất 0% mà kế toán hay mắc sai sót
• Các đối tượng không phải chịu thuế GTGT theo quy định mới nhất

6. Phương pháp tính thuế VAT

Phương pháp khấu trừ

⭕ Công thức tính:

Thuế VAT phải nộp = Thuế đầu ra - Thuế đầu vào

• Thuế đầu ra: Tổng số tiền thuế VAT doanh nghiệp thu từ khách hàng khi bán hàng hóa, dịch vụ.
• Thuế đầu vào: Tổng số tiền thuế VAT doanh nghiệp đã trả khi mua hàng hóa, dịch vụ đầu vào phục vụ hoạt động kinh doanh.

Xem thêm: Căn cứ tính thuế giá trị gia tăng theo quy định mới nhất

⭕ Đối tượng áp dụng:

• Doanh nghiệp, tổ chức kinh doanh nộp thuế VAT theo phương pháp khấu trừ phải đáp ứng:
  • Kế toán đầy đủ, hóa đơn chứng từ rõ ràng.
  • Doanh nghiệp đăng ký nộp thuế VAT theo phương pháp này.

Xem thêm: Đối tượng chịu thuế GTGT và người nộp thuế GTGT theo quy định mới nhất

⭕ Ưu điểm:

• Giúp doanh nghiệp giảm thiểu gánh nặng thuế nhờ cơ chế khấu trừ.
• Phù hợp với các doanh nghiệp có quy mô lớn, giao dịch nhiều.

Xem chi tiết hơn tại bài viết »» Phương Pháp Tính Thuế Giá Trị Gia Tăng Phải Nộp Theo Phương Pháp Khấu Trừ

Phương pháp trực tiếp

⭕ Công thức tính:

Thuế VAT phải nộp = Doanh thu x Thuế suất VAT

• Doanh thu là tổng giá trị bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ chịu thuế VAT.
• Tỷ lệ thuế suất thường được quy định cụ thể cho từng ngành nghề, loại hình kinh doanh.

⭕ Đối tượng áp dụng:

• Doanh nghiệp, tổ chức nhỏ không đáp ứng điều kiện kế toán đầy đủ.
• Cá nhân kinh doanh nhỏ lẻ.
• Các hoạt động kinh doanh đặc thù hoặc không có hóa đơn VAT.

Xem thêm: Danh mục ngành nghề tính thuế GTGT theo tỷ lệ % trên doanh thu

⭕ Ưu điểm:

• Đơn giản hóa thủ tục khai báo và tính thuế.
• Phù hợp với các cá nhân, hộ kinh doanh nhỏ.

Xem chi tiết hơn tại bài viết: Cách Tính Thuế Giá Trị Gia Tăng Phải Nộp Theo Phương Pháp Trực Tiếp

So sánh hai phương pháp

Xem chi tiết tại bài viết: Phương pháp tính thuế GTGT theo quy định mới nhất

7. Quy trình khai báo, nộp và hoàn Thuế giá trị gia tăng

Quy trình khai báo thuế VAT

Hình thức khai báo:

• Khai báo trực tiếp: Doanh nghiệp nộp tờ khai trực tiếp tại cơ quan thuế quản lý.
• Khai báo trực tuyến: Thực hiện qua các hệ thống điện tử của Tổng Cục Thuế (eTax). Đây là hình thức phổ biến và được khuyến khích áp dụng nhằm tiết kiệm thời gian và tối ưu hóa quản lý.

Thời hạn nộp tờ khai thuế:

• Khai theo tháng: Áp dụng cho doanh nghiệp có doanh thu từ hàng hóa, dịch vụ chịu thuế VAT trên 50 tỷ đồng/năm. Hạn nộp: Ngày 20 của tháng tiếp theo.
• Khai theo quý: Áp dụng cho doanh nghiệp có doanh thu dưới 50 tỷ đồng/năm. Hạn nộp: Ngày cuối cùng của tháng đầu tiên quý tiếp theo.

Xem thêm: Cách Lập Tờ Khai Thuế GTGT Theo Tháng/Quý

Quy định về nộp thuế VAT

• Số thuế phải nộp được tính dựa trên tờ khai thuế đã kê khai.
• Doanh nghiệp phải nộp đầy đủ số thuế vào ngân sách nhà nước đúng hạn (ngày nộp thuế giống thời hạn nộp tờ khai).

Tham khảo video »»

Quy định về hoàn thuế VAT

Các trường hợp được hoàn thuế:

• Doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ với thuế suất 0% và có số thuế đầu vào chưa được khấu trừ từ 300 triệu đồng trở lên.
• Dự án đầu tư mới với số thuế đầu vào chưa được khấu trừ từ 300 triệu đồng.
• Các trường hợp đặc biệt khác như giải thể, sáp nhập, hoặc hợp nhất doanh nghiệp.

Hồ sơ, thủ tục cần thiết:

Hồ sơ hoàn thuế:

• Đơn đề nghị hoàn thuế (theo mẫu quy định).
• Bản sao hóa đơn, chứng từ mua hàng.
• Báo cáo tình hình sử dụng hóa đơn.
• Tài liệu liên quan khác theo yêu cầu của cơ quan thuế.

Thời gian xử lý:

• Trong vòng 6 ngày làm việc kể từ ngày nhận hồ sơ đầy đủ và hợp lệ đối với hoàn thuế xuất khẩu hoặc đầu tư.
• Các trường hợp khác có thể kéo dài đến 40 ngày làm việc.

»» Xem chi tiết: Thủ Tục Hoàn Thuế Giá Trị Gia Tăng

8. Các vi phạm thường gặp và biện pháp xử lý

Các hành vi vi phạm liên quan đến thuế VAT

• Khai gian thuế: Khai thấp doanh thu, không khai thuế đầu ra, hoặc kê khai khống thuế đầu vào để giảm số thuế phải nộp. Tình trạng này thường xảy ra ở các doanh nghiệp nhỏ hoặc các ngành kinh doanh khó kiểm soát như dịch vụ ăn uống, bán lẻ.
• Trốn thuế: Không đăng ký mã số thuế hoặc ngừng hoạt động mà không thông báo để tránh nghĩa vụ thuế.Trốn nộp thuế bằng cách không xuất hóa đơn hoặc sử dụng hóa đơn giả.
• Hóa đơn giả: Mua bán hóa đơn bất hợp pháp để tăng chi phí đầu vào khống, từ đó giảm thuế VAT phải nộp. Sử dụng hóa đơn không hợp lệ hoặc hóa đơn đã hết hạn để kê khai thuế.

Mức xử phạt hành chính và hình sự

⭕ Xử phạt hành chính:

• Khai sai thuế: Phạt từ 10% - 20% số tiền thuế khai sai. Truy thu số thuế VAT đã khai thiếu, cùng với lãi suất chậm nộp 0.03%/ngày.
• Không nộp tờ khai thuế đúng hạn: Phạt từ 2 - 25 triệu đồng, tùy thuộc vào thời gian nộp chậm.

⭕ Xử phạt hình sự: 

Nếu số tiền trốn thuế lớn (trên 100 triệu đồng) hoặc tái phạm, cá nhân/doanh nghiệp có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự: 

• Phạt tiền lên tới 1 tỷ đồng.
• Cấm hoạt động kinh doanh từ 1 - 3 năm.
• Thậm chí áp dụng hình phạt tù từ 6 tháng đến 7 năm tùy mức độ vi phạm.

Biện pháp phòng tránh rủi ro cho doanh nghiệp

• Tuân thủ pháp luật: Kê khai thuế đầy đủ và đúng hạn, tránh tình trạng chậm nộp hoặc khai thiếu. Luôn xuất hóa đơn đúng quy định khi cung cấp hàng hóa, dịch vụ.
• Quản lý nội bộ chặt chẽ: Sử dụng phần mềm kế toán và hóa đơn điện tử để giảm sai sót và gian lận. Thường xuyên kiểm tra đối chiếu số liệu giữa các phòng ban.
• Nâng cao nhận thức về pháp luật thuế: Tổ chức các buổi tập huấn hoặc thuê chuyên gia tư vấn thuế để cập nhật quy định mới.
• Hợp tác với cơ quan thuế: Đáp ứng kịp thời các yêu cầu kiểm tra, thanh tra thuế. Chủ động giải trình khi có nghi ngờ về các số liệu đã khai báo.

»» THAM KHẢO: Khóa Học Kế Toán Thuế Online [Thực Hành Khai Báo Thuế]

9. So sánh Thuế VAT với các loại thuế khác

So sánh với thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB)

Xem thêm: Cách tính thuế tiêu thụ đặc biệt mới nhất

So sánh với thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN)

Tham khảo thêm:

• Khấu Trừ Thuế GTGT - Những Kiến Thức Cần Biết
• Hạch Toán Nộp Thuế GTGT Theo Quy Định Mới Nhất
• Hướng Dẫn Xác Định Giá Tính Thuế GTGT Theo Quy Định Mới Nhất

10. Câu hỏi thường gặp (FAQs) về Thuế VAT

⭕ Ai là người chịu thuế VAT? - Người tiêu dùng cuối cùng là người chịu thuế VAT khi mua hàng hóa hoặc sử dụng dịch vụ. Doanh nghiệp chỉ đóng vai trò thu hộ, kê khai và nộp thuế cho nhà nước.

⭕ Tại sao VAT được áp dụng ở nhiều quốc gia?

• VAT là một nguồn thu ổn định và minh bạch cho ngân sách nhà nước.
• Tính phổ quát của VAT giúp các quốc gia dễ dàng quản lý và tránh thất thu thuế.
• Cơ chế khấu trừ của VAT đảm bảo không xảy ra tình trạng đánh thuế hai lần, giúp thúc đẩy thương mại và đầu tư.

⭕ Doanh nghiệp nào được hoàn thuế VAT?

• Các doanh nghiệp xuất khẩu: Được hoàn thuế đầu vào cho hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu áp dụng thuế suất 0%.
• Doanh nghiệp đầu tư mới: Các dự án đầu tư mới có số thuế đầu vào chưa khấu trừ từ 300 triệu đồng trở lên.
• Doanh nghiệp gặp trường hợp đặc biệt: Như giải thể, sáp nhập hoặc chuyển đổi loại hình kinh doanh, có số thuế đầu vào chưa được khấu trừ.

⭕ Thuế GTGT được khấu trừ được hạch toán như thế nào? (Xem chi tiết »)

Xem thêm: 

• Định khoản thuế Giá trị giá tăng được khấu trừ - Tài khoản 133
• Cách hạch toán kết chuyển thuế GTGT cuối kỳ
• Thuế Thu Nhập Cá Nhân (TNCN): Tất Tần Tật Thông Tin Cần Biết

Thuế Giá Trị Gia Tăng (VAT) không chỉ là nguồn thu ổn định và quan trọng của ngân sách nhà nước, mà còn đóng vai trò thúc đẩy minh bạch tài chính và quản lý hiệu quả hoạt động kinh doanh. Với cơ chế khấu trừ linh hoạt, VAT giúp giảm thiểu gánh nặng thuế chồng lấn, khuyến khích sản xuất và thương mại trong nước, đồng thời tạo điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế.

------------------------------

Kế Toán Lê Ánh - Nơi đào tạo kế toán thực hành uy tín nhất hiện nay, đã tổ chức thành công rất nhiều khóa học nguyên lý kế toán, khóa học kế toán tổng hợp, khóa học kế toán thuế cho người mới bắt đầu, khóa học kế toán quản trị, khóa học kế toán thuế chuyên sâu, khóa học phân tích tài chính doanh nghiệp, khóa học chứng chỉ kế toán trưởng, khóa học kế toán cho chủ doanh nghiệp... và hỗ trợ kết nối tuyển dụng cho hàng nghìn học viên.

Nếu như bạn muốn tham gia các khóa học kế toán online/offline của trung tâm Lê Ánh thì có thể liên hệ hotline tư vấn: 0904.84.8855/ Mrs Lê Ánh 

Ngoài các khóa học kế toán thì trung tâm Lê Ánh còn cung cấp các khóa học hành chính nhân sự online/offline, khóa học xuất nhập khẩu TPHCM, Hà Nội, online chất lượng tốt nhất hiện nay.

Thực hiện bởi: KẾ TOÁN LÊ ÁNH - TRUNG TÂM ĐÀO TẠO KẾ TOÁN SỐ 1 VIỆT NAM