8 Điểm Mới Trong Thông Tư 99/2025/TT-BTC Thay Thế TT200/2014/TT-BTC
Hệ thống kế toán doanh nghiệp sắp bước sang giai đoạn thay đổi mạnh khi Thông tư 99/2025/TT-BTC chính thức thay thế Thông tư 200/2014/TT-BTC. Nhiều quy định về tài khoản, nguyên tắc ghi nhận và cách trình bày báo cáo tài chính được điều chỉnh theo hướng rõ ràng, cập nhật và phù hợp hơn với thực tiễn quản trị. Sự thay đổi này buộc kế toán cần nắm vững các điểm mới để kịp thời điều chỉnh quy trình, hạn chế rủi ro sai sót khi áp dụng cho năm tài chính tiếp theo. Bài viết sau Kế toán Lê Ánh sẽ phân tích 8 điểm mới trong Thông Tư 99/2025/TT-BTC thay thế Thông tư 200/2014/TT-BTC, trình bày theo hướng dễ hiểu và bám sát yêu cầu áp dụng tại doanh nghiệp.
I. 8 Điểm Mới Trong Thông tư 99/2025/TT-BTC Thay Thế TT200/2014/TT-BTC
1. Phạm vi và đối tượng áp dụng
Nếu Thông tư 200 (TT200) áp dụng cho "Các doanh nghiệp thuộc mọi lĩnh vực, mọi thành phần kinh tế", thì Thông tư 99 (TT99) đã có những điều chỉnh để làm rõ và phân loại đối tượng:
- Làm rõ đối tượng: TT99 quy định rõ ràng hơn về việc áp dụng cho các tập đoàn, tổng công ty, công ty mẹ - con, và các đơn vị có lợi ích công chúng.
- Tăng tính linh hoạt: Thông tư mới có thể cho phép các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (SMEs) được lựa chọn áp dụng TT99 hoặc Thông tư 133/2016/TT-BTC, tạo điều kiện thuận lợi cho việc nâng cấp hệ thống khi quy mô mở rộng.
- Bổ sung đối tượng mới: Cập nhật các quy định cho các mô hình kinh doanh mới (như nền tảng số, P2P lending) và các đơn vị sự nghiệp có thu tự chủ tài chính 100% chuyển đổi sang mô hình doanh nghiệp.
2. Công tác quản trị, kiểm soát nội bộ
Công tác kiểm soát nội bộ là được nhấn mạnh tại Điều 3, đưa vai trò của kế toán vượt ra khỏi việc "ghi sổ" đơn thuần:
- Nhấn mạnh vai trò của kiểm soát nội bộ: TT99 đặt yêu cầu cao hơn về việc tích hợp hệ thống kế toán vào hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) của doanh nghiệp.
- Trách nhiệm của Kế toán trưởng: Tăng cường vai trò và trách nhiệm của Kế toán trưởng/Giám đốc Tài chính trong việc xây dựng, vận hành và đánh giá tính hiệu lực của KSNB liên quan đến báo cáo tài chính (BCTC).
- Liên kết với Quản trị rủi ro: Khuyến khích (và có thể là bắt buộc với công ty niêm yết) việc bộ phận kế toán phải cung cấp thông tin định lượng và định tính về các rủi ro tài chính (tỷ giá, lãi suất, thanh khoản) như một phần của công tác quản trị doanh nghiệp.
3. Đơn vị tiền tệ
Đơn vị tiền tệ kế toán được xác định theo đồng tiền tác động mạnh nhất đến hoạt động kinh doanh.
Thông tư đưa ra 3 căn cứ quan trọng:
- Đồng tiền chi phối giá bán, chi phí và các hợp đồng kinh tế.
- Đồng tiền tạo ra và sử dụng dòng tiền chủ đạo.
- Đồng tiền ảnh hưởng đến các hoạt động tài chính dài hạn.
Doanh nghiệp có doanh thu, chi phí phát sinh ổn định bằng ngoại tệ có thể sử dụng ngoại tệ làm đơn vị kế toán khi đáp ứng điều kiện.
Về tỷ giá:
- Tỷ giá giao dịch có thể dùng tỷ giá trung bình ngân hàng, miễn mức chênh lệch không vượt phạm vi cho phép.
- Tỷ giá chuyển đổi Báo cáo tài chính có hướng dẫn thống nhất, tạo dữ liệu đồng bộ giữa các kỳ.
Quy định mới tạo thuận lợi cho doanh nghiệp FDI hoặc doanh nghiệp xuất nhập khẩu có dòng tiền chủ đạo bằng ngoại tệ.
4. Tổ chức kế toán tại đơn vị trực thuộc
Đơn vị trực thuộc được áp dụng linh hoạt hơn:
- Không yêu cầu lập Báo cáo tài chính riêng nếu số liệu được tổng hợp tại trụ sở chính.
- Số liệu phát sinh vẫn phải ghi chép đầy đủ tại đơn vị trực thuộc.
- Trụ sở chính chịu trách nhiệm hợp nhất và loại trừ giao dịch nội bộ.
Mô hình này phù hợp doanh nghiệp có chuỗi cửa hàng, chi nhánh hoặc trung tâm dịch vụ, giúp giảm tải khối lượng công tác lập báo cáo từng đơn vị.
5. Chứng từ và sổ kế toán
Danh mục chứng từ và sổ sách được tinh gọn nhưng yêu cầu cao hơn về tính kiểm soát.
Chứng từ:
- Biểu mẫu không còn bị ràng buộc theo mẫu cứng của Bộ Tài chính như trước.
- Doanh nghiệp được phép tự xây dựng mẫu phù hợp đặc thù nội bộ.
- Chữ ký, phần kiểm tra và phê duyệt được quy định rõ để đảm bảo tính hợp lệ.
- Mỗi chứng từ cần có nội dung bắt buộc theo Luật Kế toán.
Sổ kế toán:
- Hệ thống sổ có thể thiết kế theo phần mềm doanh nghiệp đang dùng.
- Sổ phải phản ánh đầy đủ các nghiệp vụ, đảm bảo khả năng truy vết.
- Khóa sổ đúng kỳ, tránh chỉnh sửa sau khi đã phát hành Báo cáo tài chính.
6. Tài khoản kế toán
Hệ thống tài khoản được tổ chức lại để bám sát bản chất nghiệp vụ.
- Tinh gọn và linh hoạt: Gộp một số tài khoản không còn phù hợp, loại bỏ các tài khoản ít sử dụng (ví dụ: TK 161 - Chi sự nghiệp, TK 611 - Mua hàng). Quan trọng nhất là cho phép doanh nghiệp mở thêm các tài khoản cấp 2, cấp 3 theo yêu cầu quản trị mà không cần đăng ký hay thông báo với Bộ Tài chính.
- Bổ sung tài khoản mới: Thêm mới các tài khoản để phản ánh các giao dịch của nền kinh tế hiện đại mà TT200 chưa có, ví dụ:
- TK 215 – Tài sản sinh học
- TK 1383 – Thuế TTĐB của hàng nhập khẩu
- Một số tài khoản phục vụ sản xuất, hợp đồng xây dựng và chuẩn mực quản trị.
7. Báo cáo tài chính
Mục tiêu của TT99 là đưa BCTC của Việt Nam tiệm cận gần hơn với Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS):
Một số thay đổi chính:
- “Bảng cân đối kế toán” đổi thành “Báo cáo tình hình tài chính”.
- Cấu trúc chỉ tiêu được sắp xếp lại rõ ràng theo nhóm tài sản - nguồn vốn.
- Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh bổ sung phân tích chi tiết hơn.
- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ được điều chỉnh để dễ đối chiếu.
- Thuyết minh báo cáo tài chính có yêu cầu cụ thể hơn về thông tin doanh nghiệp bắt buộc công khai.
Nguyên tắc điều chỉnh số liệu:
- Sai sót trọng yếu phải điều chỉnh hồi tố và trình bày lý do trong thuyết minh.
- Sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc kỳ được xử lý theo hướng dẫn rõ ràng, tránh tác động đến số liệu đã phát hành.
8. Quy định khác
Một số nội dung chuyên sâu nổi bật:
- Hàng khuyến mại ghi nhận theo nguyên tắc thuế GTGT, tránh chênh lệch giữa kế toán và thuế.
- Doanh nghiệp có thể áp nhiều phương pháp tính giá xuất kho cho từng loại hàng hóa.
- Doanh nghiệp sản xuất được áp dụng chi phí chuẩn (Standard Cost) để tính giá thành nhanh hơn.
- Quy định chi tiết về sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc kỳ kế toán giúp xử lý số liệu thống nhất.
II. 10 Việc Kế Toán Và Doanh Nghiệp Cần Làm Trước Khi Thông Tư 99/2025/TT-BTC Có Hiệu Lực
Thông tư 99/2025/TT-BTC thay thế Thông tư 200, đánh dấu bước chuyển lớn trong chuẩn hóa chế độ kế toán. Nhiều quy định được điều chỉnh, đòi hỏi kế toán và doanh nghiệp phải rà soát và cập nhật sớm. Chuẩn bị tốt sẽ giúp tuân thủ đúng luật và nâng cấp hệ thống kế toán.
① Rà soát lại toàn bộ hệ thống tài khoản và sổ sách kế toán hiện hành để đối chiếu với danh mục tài khoản mới trong Thông tư 99. Doanh nghiệp cần xác định các tài khoản bị thay đổi, gộp hoặc tách mới để điều chỉnh hệ thống kế toán, phần mềm, cũng như quy trình ghi nhận cho phù hợp. Đây là bước nền tảng đảm bảo số liệu kế toán thống nhất và chính xác khi chuyển đổi.
② Cập nhật chính sách kế toán nội bộ theo quy định mới. Mỗi doanh nghiệp có đặc thù hoạt động khác nhau, nên cần ban hành lại chính sách kế toán nội bộ để phản ánh đúng tinh thần Thông tư 99, như nguyên tắc ghi nhận doanh thu, chi phí, phân loại tài sản, công cụ dụng cụ và trích khấu hao.
③ Đánh giá lại các phần mềm kế toán đang sử dụng. Thông tư 99 có nhiều thay đổi về cấu trúc tài khoản và phương pháp trình bày báo cáo tài chính, vì vậy doanh nghiệp nên làm việc với đơn vị cung cấp phần mềm để cập nhật phiên bản mới, tránh rủi ro số liệu bị sai lệch hoặc không khớp biểu mẫu theo quy định.
④ Rà soát lại hệ thống báo cáo tài chính và thuyết minh. Một số chỉ tiêu sẽ được điều chỉnh, sắp xếp lại, hoặc yêu cầu thuyết minh rõ hơn theo hướng minh bạch. Kế toán cần làm quen với biểu mẫu mới để không lúng túng khi lập báo cáo tài chính cho kỳ đầu tiên áp dụng Thông tư 99.
⑤ Tổ chức tập huấn nội bộ cho đội ngũ kế toán. Không chỉ riêng kế toán trưởng, mà tất cả nhân viên kế toán cần hiểu rõ tinh thần và nội dung của thông tư mới. Một buổi đào tạo, hoặc ít nhất là bản hướng dẫn tóm tắt chi tiết, sẽ giúp đội ngũ chuyển đổi nhanh và thống nhất cách làm.
⑥ Làm việc với kiểm toán và cơ quan thuế để nắm rõ định hướng thực hiện. Sự phối hợp sớm với đơn vị kiểm toán độc lập hoặc cán bộ thuế quản lý có thể giúp doanh nghiệp tránh sai sót trong giai đoạn đầu áp dụng, đặc biệt là những doanh nghiệp có đặc thù về doanh thu, giá vốn, hợp đồng dài hạn hoặc giao dịch liên kết.
⑦ Chuẩn bị lại quy trình kiểm soát nội bộ liên quan đến kế toán. Khi thay đổi chế độ kế toán, các bước phê duyệt chứng từ, hạch toán, ghi sổ, đối chiếu và lập báo cáo đều cần được cập nhật lại. Một quy trình kiểm soát nội bộ vững chắc sẽ giúp hạn chế sai sót và gian lận trong giai đoạn chuyển đổi.
⑧ Kiểm tra và cập nhật lại các hợp đồng, chứng từ, hóa đơn theo quy định mới. Việc ghi nhận doanh thu, chi phí, tỷ giá, hay khoản phải thu – phải trả sẽ có những điểm khác biệt. Doanh nghiệp cần đảm bảo các chứng từ liên quan phản ánh đúng nội dung kế toán theo Thông tư 99 để tránh tranh chấp và rủi ro pháp lý.
⑨ Chuẩn bị kế hoạch đối chiếu và chuyển đổi số dư đầu kỳ. Trước khi thông tư có hiệu lực, kế toán cần chốt sổ, xác nhận số dư, và lập bảng chuyển đổi giữa tài khoản cũ và mới. Đây là bước quan trọng để đảm bảo dữ liệu được liên thông chính xác giữa hai kỳ kế toán.
①⓪ Lập kế hoạch chuyển đổi chi tiết và phân công trách nhiệm rõ ràng. Mọi thay đổi về phần mềm, tài khoản, biểu mẫu và quy trình cần có lộ trình cụ thể. Kế toán trưởng nên là người chịu trách nhiệm chính, phối hợp cùng bộ phận IT, kiểm toán nội bộ và lãnh đạo doanh nghiệp để giám sát tiến độ.
Thông tư 99/2025/TT - BTC không chỉ thay đổi kỹ thuật kế toán mà còn là cơ hội để doanh nghiệp nâng cấp hệ thống tài chính. Đây là thời điểm chuyển từ “ghi để tuân thủ” sang “ghi để quản trị”. Chuẩn bị tốt giúp doanh nghiệp chuyển đổi mượt mà, minh bạch hơn và sẵn sàng thích ứng với xu hướng quản lý tài chính trong thời kỳ số hóa.
Để cập nhật nhanh các thay đổi về thông tư, nghị định và thực hành lập báo cáo tài chính theo chuẩn mới, bạn có thể tham gia các Khóa học kế toán tổng hợp thực hành và Khóa học kế toán chuyên sâu tại Kế toán Lê Ánh – nơi đội ngũ kế toán trưởng doanh nghiệp trực tiếp hướng dẫn, giúp học viên làm chủ nghiệp vụ và áp dụng hiệu quả vào công việc thực tế.
