Bảo hiểm xã hội là gì?

Nội dung bài viết được cố vấn chuyên môn bởi Thầy Thái Tài - Giảng viên khóa học bảo hiểm xã hội, khóa học hành chính nhân sự và khóa học C&B tại Trung tâm Lê Ánh.

Bảo hiểm xã hội (BHXH) không chỉ là quyền lợi mà còn là sự đảm bảo an sinh quan trọng đối với mỗi cá nhân và gia đình. Tuy nhiên, không ít người lao động gặp khó khăn trong việc hiểu rõ các quy định, cách tính và quyền lợi từ BHXH. Bài viết này, Kế Toán Lê Ánh sẽ cung cấp toàn bộ thông tin cần thiết, giúp bạn dễ dàng nắm bắt và tận dụng tối đa các lợi ích từ BHXH.

Bảo hiểm xã hội là gì

Nội dung bài viết:

I. Giới Thiệu Về Bảo Hiểm Xã Hội
II. Quy Định Và Cách Thức Tham Gia BHXH
III. Quyền Lợi Và Cách Tính BHXH
IV. Thủ Tục Liên Quan Đến Bảo Hiểm Xã Hội
V. Một Số Câu Hỏi Thường Gặp Về BHXH

I. Giới Thiệu Về Bảo Hiểm Xã Hội

1. Bảo Hiểm Xã Hội Là Gì?

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách an sinh xã hội do Nhà nước tổ chức nhằm bảo vệ quyền lợi của người lao động và gia đình họ trong các trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí, hoặc tử tuất.

Tham gia BHXH, người lao động sẽ nhận được sự hỗ trợ tài chính từ quỹ BHXH, góp phần ổn định đời sống và giảm gánh nặng kinh tế.

Theo Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, BHXH được xây dựng trên nguyên tắc đóng - hưởng, chia sẻ rủi ro giữa các thành viên trong xã hội. Việc tham gia BHXH không chỉ là quyền mà còn là trách nhiệm của người lao động và người sử dụng lao động trong nền kinh tế.

Xem thêm:

2. Vai Trò Và Ý Nghĩa Của BHXH Đối Với Cá Nhân Và Xã Hội

Với cá nhân:

BHXH giúp đảm bảo thu nhập tối thiểu khi người lao động gặp phải các rủi ro như mất khả năng lao động, nghỉ hưu hoặc mất việc làm.
Tạo ra sự ổn định tài chính lâu dài, đặc biệt là khi đến tuổi hưu trí.
Đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho người lao động, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Với xã hội:

Ổn định cuộc sống chung: Bảo hiểm xã hội giúp chia sẻ rủi ro giữa các thành viên, từ đó tạo sự cân bằng và ổn định trong xã hội.
Giảm áp lực tài chính cho Nhà nước: Khi người lao động có bảo hiểm, quỹ bảo hiểm sẽ hỗ trợ họ trong những lúc khó khăn, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước.
Bảo hiểm xã hội khuyến khích người lao động tham gia vào các công việc chính thức, giúp xây dựng một môi trường lao động công bằng và bền vững hơn.

3. Các Loại Hình Bảo Hiểm Xã Hội Tại Việt Nam

Tại Việt Nam, hệ thống BHXH được phân thành 2 (hai) loại hình chính:

a. Bảo Hiểm Xã Hội Bắt Buộc

BHXH bắt buộc là hình thức bảo hiểm mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia theo quy định của pháp luật.

Đối tượng áp dụng: Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên và người sử dụng lao động.
Chế độ áp dụng: Bao gồm hưu trí, thai sản, ốm đau, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp, và tử tuất.
Nguồn đóng góp: Cả người lao động và người sử dụng lao động cùng đóng góp vào quỹ BHXH.

b. Bảo Hiểm Xã Hội Tự Nguyện

BHXH tự nguyện là hình thức mà cá nhân tự nguyện tham gia nhằm hưởng các quyền lợi BHXH, phù hợp với những người không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, chẳng hạn như người lao động tự do.

Đối tượng áp dụng: Mọi công dân Việt Nam từ 15 tuổi trở lên, không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc.
Chế độ áp dụng: Chỉ bao gồm chế độ hưu trí và tử tuất.
Nguồn đóng góp: Người tham gia tự đóng, Nhà nước hỗ trợ một phần tùy đối tượng.

Xem chi tiết hơn tại các bài viết trên Lê Ánh HR (Trung tâm Lê Ánh)

4. Bảo Hiểm Xã Hội Và Bảo Hiểm Y Tế: Sự Khác Biệt

Bảo hiểm xã hội (BHXH) và bảo hiểm y tế (BHYT) đều là chính sách an sinh xã hội quan trọng, nhưng có sự khác biệt rõ rệt về mục tiêu và quyền lợi:

Xem thêm: Bảo hiểm y tế là gì?

Bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế

Sự kết hợp giữa BHXH và BHYT giúp nâng cao khả năng bảo vệ toàn diện cho người lao động, từ sức khỏe đến tài chính, trong các giai đoạn quan trọng của cuộc đời.

II. Quy Định Và Cách Thức Tham Gia BHXH

1. Luật Bảo Hiểm Xã Hội Hiện Hành

Luật Bảo hiểm xã hội hiện nay được áp dụng dựa trên Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, có hiệu lực từ ngày 1/1/2016. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng điều chỉnh các hoạt động liên quan đến BHXH, bao gồm các quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của người lao động, người sử dụng lao động và cơ quan bảo hiểm xã hội.

Một số quy định cơ bản:

BHXH bắt buộc đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên.
BHXH tự nguyện dành cho mọi công dân không thuộc diện bắt buộc tham gia.
Người lao động được quyền nhận lương hưu, trợ cấp khi đáp ứng đủ điều kiện tham gia.

2. Đối Tượng Áp Dụng

Đối tượng tham gia BHXH bắt buộc:

Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên.
Cán bộ, công chức, viên chức, công nhân quốc phòng.
Người quản lý doanh nghiệp, điều hành hợp tác xã có hưởng tiền lương.

Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện:

Công dân Việt Nam từ 15 tuổi trở lên, không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc.
Bao gồm lao động tự do, nông dân, tiểu thương, và các đối tượng khác.

3. Mức Đóng Bảo Hiểm Xã Hội

a. Cách tính mức đóng bảo hiểm xã hội:

Mức đóng BHXH được xác định dựa trên mức lương hoặc thu nhập hàng tháng của người lao động.

BHXH bắt buộc:

Người lao động đóng: 8% mức lương tháng cho quỹ hưu trí và tử tuất.
Người sử dụng lao động đóng: 17.5% bao gồm các quỹ hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thai sản và ốm đau.

BHXH tự nguyện: Người tham gia tự đóng từ 22% mức thu nhập hàng tháng do người tham gia lựa chọn, tối thiểu bằng mức lương cơ sở, tối đa bằng 20 lần mức lương cơ sở.

»»Xem thêm: Lương Cơ Sở Là Gì? Mức Lương Cơ Sở Cập Nhật Mới Nhất

b. Mức đóng BHXH tối đa và tối thiểu:

Tối thiểu:

Dựa trên mức lương cơ sở (2,34 triệu đồng/tháng, áp dụng từ ngày 01/07/2024 cho cán bộ, công chức, viên chức và lực lượng vũ trang):

Mức đóng BHXH bắt buộc: ~396.000 VNĐ/tháng.
Mức đóng BHXH tự nguyện: ~396.000 VNĐ/tháng.

Tối đa:

20 lần mức lương cơ sở (tương đương 46,8 triệu VNĐ/tháng).
Mức đóng tối đa tương ứng: ~9.360.000 VNĐ/tháng.

Lưu ý: Mức đóng BHXH tối đa và tối thiểu có thể thay đổi theo mức lương cơ sở của từng năm và các quy định pháp luật.

»» Xem chi tiết tại bài viết: Mức Đóng Bảo Hiểm Xã Hội (BHXH) Mới Nhất

4. Quy Định Đóng Bảo Hiểm Xã Hội

Thời hạn đóng:

BHXH bắt buộc: Đóng hàng tháng, hàng quý, hoặc 6 tháng một lần tùy thỏa thuận giữa người lao động và doanh nghiệp.
BHXH tự nguyện: Đóng theo tháng, quý, 6 tháng, hoặc 12 tháng.

Trách nhiệm đóng:

Người lao động và người sử dụng lao động cùng chịu trách nhiệm đóng BHXH bắt buộc.
Người tham gia tự nguyện tự đóng, Nhà nước hỗ trợ mức đóng từ 10% đến 30% cho các đối tượng chính sách.

Quyền lợi khi đóng BHXH:

Hưởng đầy đủ các chế độ như hưu trí, tử tuất, thai sản, ốm đau, và tai nạn lao động (với BHXH bắt buộc).
Đảm bảo lương hưu và chế độ tử tuất (với BHXH tự nguyện).

5. BHXH Tự Nguyện Là Gì?

BHXH tự nguyện là loại hình bảo hiểm mà người tham gia tự đóng, không phụ thuộc vào nơi làm việc, phù hợp với người lao động tự do hoặc không làm việc trong các doanh nghiệp chính thức.

Đối tượng tham gia: Người lao động tự do, nông dân, người không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc.

Mức đóng và hỗ trợ: Mức đóng tương đương 22% mức thu nhập hàng tháng, với mức tối thiểu là mức lương cơ sở.

Nhà nước hỗ trợ một phần mức đóng:

30% cho hộ nghèo.
25% cho hộ cận nghèo.
10% cho các đối tượng khác.

Lợi ích nhận được:

Chế độ hưu trí: Nhận lương hưu hàng tháng khi đủ tuổi nghỉ hưu và số năm tham gia.
Chế độ tử tuất: Hỗ trợ tài chính cho thân nhân khi người tham gia qua đời.

III. Quyền Lợi Và Cách Tính BHXH

1. Các Chế Độ Bảo Hiểm Xã Hội

Người tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) sẽ được hưởng các chế độ sau, tùy theo loại hình BHXH (bắt buộc hoặc tự nguyện):

a. Hưu Trí

Quyền lợi: Người tham gia đủ điều kiện sẽ nhận lương hưu hàng tháng sau khi nghỉ hưu. Được cấp thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) trong suốt thời gian hưởng lương hưu.

Đối tượng áp dụng: Người tham gia BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện.

b. Thai Sản

Quyền lợi: Trợ cấp thai sản cho lao động nữ khi mang thai, sinh con, hoặc nhận con nuôi. Lao động nam có vợ sinh con cũng được hưởng một số quyền lợi.

Điều kiện: Người lao động phải đóng BHXH từ đủ 6 tháng trong vòng 12 tháng trước khi sinh hoặc nhận con nuôi.

c. Ốm Đau

Quyền lợi: Hưởng trợ cấp ốm đau khi nghỉ làm do ốm đau, tai nạn ngoài công việc hoặc phải chăm sóc con dưới 7 tuổi bị ốm.

Thời gian hưởng trợ cấp: Tùy thuộc vào điều kiện làm việc và thời gian tham gia BHXH.

d. Tai Nạn Lao Động, Bệnh Nghề Nghiệp

Quyền lợi: Trợ cấp một lần hoặc hàng tháng khi bị suy giảm khả năng lao động từ 5% trở lên. Hỗ trợ chi phí khám, điều trị bệnh nghề nghiệp.

Điều kiện: Người lao động bị tai nạn lao động hoặc mắc bệnh nghề nghiệp trong quá trình làm việc.

e. Tử Tuất

Quyền lợi: Trợ cấp mai táng phí. Trợ cấp tuất hàng tháng hoặc trợ cấp tuất một lần cho thân nhân người tham gia BHXH khi qua đời.

Điều kiện: Người tham gia BHXH đang đóng, đã hưởng lương hưu hoặc đủ điều kiện hưởng lương hưu nhưng chưa nhận.

Xem thêm: Bảo Hiểm Thất Nghiệp: Bạn Thực Sự Hiểu Rõ Quyền Lợi Chưa?

2. Cách Tính Bảo Hiểm Xã Hội

a. Cách Tính Lương Hưu

Công thức chung:

Mức lương hưu hàng tháng = Tỷ lệ hưởng x Bình quân tiền lương đóng BHXH

Tỷ lệ hưởng:

45% cho 15 năm đóng BHXH đầu tiên.
Tăng 2% mỗi năm với nam và 3% mỗi năm với nữ cho các năm tiếp theo.
Tối đa không quá 75%.

Ví dụ minh họa: Một lao động nữ đóng BHXH 20 năm, mức bình quân tiền lương đóng BHXH là 10.000.000 VNĐ:

Tỷ lệ hưởng = 45% + (3% × 5 năm) = 60%.

Lương hưu hàng tháng = 60% × 10.000.000 = 6.000.000 VNĐ.

b. Cách Tính Bảo Hiểm Xã Hội 1 Lần

Công thức chung:

BHXH 1 lần = (1,5 tháng mức bình quân lương cho 5 năm đầu + 2 tháng mức bình quân lương cho các năm tiếp theo)

Điều kiện: Người lao động không tiếp tục tham gia BHXH đủ 1 năm sau khi nghỉ việc hoặc đủ tuổi hưu nhưng chưa đủ thời gian đóng.

Ví dụ minh họa: Một lao động nam đóng BHXH 10 năm với mức bình quân lương 8.000.000 VNĐ:

BHXH 1 lần = (1,5 × 8.000.000 × 5) + (2 × 8.000.000 × 5) = 20.000.000 + 40.000.000 = 60.000.000 VNĐ.

3. Lương Hưu Bảo Hiểm Xã Hội

a. Điều Kiện Nhận Lương Hưu

Đủ tuổi nghỉ hưu: Nam từ 60 tuổi 6 tháng, nữ từ 55 tuổi 8 tháng (theo lộ trình tăng dần).
Đóng đủ 20 năm BHXH trở lên.

b. 40 Tuổi, 55 Tuổi Có Nên Tham Gia BHXH Không?

40 tuổi:

Thích hợp tham gia BHXH tự nguyện để hưởng lương hưu khi đủ tuổi.
Lợi ích: Đóng trong thời gian ngắn nhưng vẫn có quyền lợi tương tự người đóng lâu năm.

55 tuổi: Có thể tham gia BHXH tự nguyện để nhận chế độ hưu trí nếu đảm bảo đóng đủ 20 năm BHXH thông qua hình thức đóng một lần cho các năm còn thiếu.

IV. Thủ Tục Liên Quan Đến Bảo Hiểm Xã Hội

1. Cách Tra Cứu Bảo Hiểm Xã Hội

a. Tra Cứu Quá Trình Đóng Bảo Hiểm Xã Hội Online

Bước 1: Truy cập trang web của Bảo hiểm xã hội Việt Nam tại https://baohiemxahoi.gov.vn.
Bước 2: Đăng nhập vào tài khoản bằng mã số BHXH và mật khẩu.
Bước 3: Chọn mục "Tra cứu quá trình đóng BHXH".
Bước 4: Nhập thông tin cần thiết (mã số BHXH, số CMND/CCCD) và xem chi tiết quá trình đóng.

b. Mã Số Bảo Hiểm Xã Hội

Mã số BHXH là mã định danh cá nhân duy nhất, giúp theo dõi quá trình tham gia BHXH của người lao động.

Tra cứu mã số BHXH qua:

Sổ BHXH: Trang bìa ghi rõ mã số.
Online: Truy cập trang tra cứu của cơ quan BHXH và nhập số CMND/CCCD.

»» Xem chi tiết: https://ketoanleanh.edu.vn/kinh-nghiem-ke-toan/3-cach-tra-cuu-bao-hiem-xa-hoi-bhxh-nhanh-va-chinh-xac.html

2. Thủ Tục Rút Bảo Hiểm Xã Hội 1 Lần

a. Hồ Sơ Rút Bảo Hiểm Xã Hội 1 Lần

Hồ sơ cần chuẩn bị:

Đơn đề nghị hưởng BHXH 1 lần (theo mẫu 14-HSB).
Sổ BHXH gốc.
Bản sao chứng minh nhân dân/căn cước công dân (có công chứng).
Trường hợp ra nước ngoài định cư: Bổ sung giấy tờ chứng minh.

Xem thêm: Điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần

b. Rút BHXH 1 Lần Online

Người lao động có thể nộp hồ sơ trực tuyến qua Cổng dịch vụ công quốc gia tại https://dichvucong.gov.vn.

Bước 1: Đăng ký tài khoản và đăng nhập.
Bước 2: Chọn dịch vụ "Giải quyết hưởng BHXH một lần".
Bước 3: Điền thông tin, tải lên hồ sơ và gửi yêu cầu.

c. Rút BHXH Ở Đâu?

Nộp trực tiếp tại cơ quan BHXH nơi quản lý sổ BHXH hoặc nơi cư trú.
Hoặc nộp qua dịch vụ bưu chính công ích.

d. Rút BHXH 1 Lần Được Bao Nhiêu?

Công thức tính:

Số tiền được nhận = (1,5 x Mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH x 5 năm đầu) + (2 x Mức bình quân tiền lương x Số năm còn lại)

Ví dụ: Người lao động đóng BHXH 10 năm, mức lương bình quân là 8.000.000 VNĐ:

BHXH 1 lần = (1,5 × 8.000.000 × 5) + (2 × 8.000.000 × 5) = 20.000.000 + 40.000.000 = 60.000.000 VNĐ.

3. Xin Cấp Lại Sổ Bảo Hiểm Xã Hội

a. Cách Lấy Lại Mật Khẩu BHXH

Qua Cổng thông tin BHXH Việt Nam:

Truy cập https://baohiemxahoi.gov.vn.
Chọn "Quên mật khẩu", nhập mã số BHXH và số điện thoại đã đăng ký.
Mật khẩu mới sẽ được gửi qua tin nhắn SMS.
Qua ứng dụng VssID: Chọn "Quên mật khẩu" và làm theo hướng dẫn.

b. Mất Sổ Bảo Hiểm Xã Hội Cần Làm Gì?

Trường hợp mất sổ BHXH, người lao động cần:

Nộp Đơn đề nghị cấp lại sổ BHXH (Mẫu D01-TS).
Bản sao chứng minh nhân dân/căn cước công dân.

c. Xin Cấp Lại Sổ BHXH Ở Đâu?

Nộp hồ sơ tại cơ quan BHXH nơi đã tham gia hoặc nơi cư trú.
Thời gian giải quyết: Tối đa 10 ngày làm việc kể từ ngày nhận đủ hồ sơ.

Xem thêm: Thủ tục đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội lần đầu

V. Một Số Câu Hỏi Thường Gặp Về BHXH

1. Bảo Hiểm Xã Hội Có Mấy Loại?

BHXH tại Việt Nam được chia thành hai loại chính:

BHXH bắt buộc: Áp dụng cho người lao động làm việc theo hợp đồng lao động và các đối tượng theo quy định.
BHXH tự nguyện: Dành cho người lao động tự do hoặc những người không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc.

2. Bảo Hiểm Xã Hội Gồm Những Gì?

BHXH bao gồm các chế độ sau:

Hưu trí
Thai sản
Ốm đau
Tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
Tử tuất

Người tham gia BHXH tự nguyện chỉ được hưởng chế độ hưu trí và tử tuất.

3. Không Nhớ Số Sổ BHXH Phải Làm Sao?

Nếu không nhớ số sổ BHXH, bạn có thể:

Tra cứu mã số BHXH online tại https://baohiemxahoi.gov.vn bằng cách nhập thông tin cá nhân.
Liên hệ trực tiếp cơ quan BHXH nơi tham gia để được hỗ trợ tìm lại thông tin.

4. Hạch Toán Bảo Hiểm Xã Hội Như Thế Nào?

Hạch toán BHXH thường được thực hiện trong doanh nghiệp để quản lý chi phí. Cách hạch toán:

Khi trích BHXH cho nhân viên:

Nợ TK 622, 623, 627, 641, 642 (chi phí quản lý).

Có TK 338 (Phải trả BHXH).

Khi nộp BHXH cho cơ quan BHXH:

Nợ TK 338.

Có TK 111, 112 (tiền mặt hoặc ngân hàng).

Xem thêm:

Bảo hiểm xã hội là chính sách an sinh quan trọng, mang lại nhiều lợi ích cho người lao động và xã hội. Người lao động thuộc diện bắt buộc cần đảm bảo tham gia đầy đủ để nhận quyền lợi tối đa. Người lao động tự do nên cân nhắc BHXH tự nguyện để đảm bảo an sinh khi về già. Tham gia BHXH từ sớm giúp tích lũy thời gian đóng dài hơn, hưởng lợi ích cao hơn. Tuy nhiên, ngay cả ở độ tuổi trung niên, việc tham gia BHXH tự nguyện vẫn mang lại nhiều lợi ích thiết thực.